Janob mas'ullar, ajdodlar ruhini chirqiratmang!

Toshkent shahrining 2000 yillik tarixi bilan bog‘liq Yunusobod Oqtepa yodgorligi bugun qariyb 3 millionli poytaxt aholisi ko‘z o‘ngida vayron bo‘lmoqda. O‘z davrida qariyb 100 gektarni tashkil etgan obida hududi hisobidan yillar davomida shaxsiy uy egalariga yer ajratib berilavergani natijasida bugun atigi 5 gektari saqlangan, xolos. Eng achinarlisi, bu hudud hamon xavf ostida qolmoqda.

Ma’lumki, Oqtepa qadimgi binolar qoldiqlari va arxeologik madaniy qatlamlar saqlangan tepaliklardan iborat bo‘lib, bir paytlar o‘zining so‘lim go‘shalari, bog‘lari bilan mashhur bo‘lgan. Hatto xorijliklar ham ziyorat qilib, dam oladigan bu maskan bugun qarovsiz holatga tashlab qo‘yilgan. Yovvoyi o‘t-o‘lanlar bilan qoplanib, odam kirishga qo‘rqadigan maskanga aylandi. Oqtepa tepaligiga yondosh Ko‘ktepa, Xirmontepa, Mozortepa yodgorliklari esa allaqachon tekislanib, o‘rniga zamonaviy uy-joylar qad rostlagan. 

Afsuski, ushbu holatdan na shahar ma’muriyati, na tegishli idoralar, hatto Madaniyat va turizm vazirligi mutasaddilari ham xulosa chiqarmayaptilar. To‘g‘ri, «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi ushbu masalani bir necha yildan buyon kun tartibidan tushirmay keladi. Partiyaning Toshkent shahar Kengashi raisi, xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashi deputati Otabek Jiyanbayev boshchiligidagi deputatlik guruhi partiyaning maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda «Oltin meros» xayriya jamoat fondi bilan hamkorlikda yodgorlikni saqlab qolish masalasini muntazam ko‘tarib keladi. Tegishli idoralar bilan hamkorlikda V-VI asrlarga tegishli Yunusobod Oqtepa yodgorligining tarixiy-madaniy qimmati va noyobligini saqlagan holda konservatsiyalash bo‘yicha loyiha ham ishlab chiqilgan.

Toshkent shahar Kengashining o‘tgan yilning aprelida bo‘lib o‘tgan sessiyasida shahrimizdagi madaniy meros obyektlarini munosib asrash, JANOB MAS’ULLAR, jumladan, Yunusobod Oqtepa yodgorligini tarixiy-madaniy qimmati va noyobligini saqlagan holda konservatsiyalash bo‘yicha ishlab chiqilgan loyiha atroflicha muhokama qilingan edi.

Sessiyada jamoat fondi rahbari Amirqul Karimov tomonidan Oqtepa tarixi va uning bugungi holati haqida keng ma’lumotlar berildi. Uni asrab-avaylash bo‘yicha qilinadigan ishlar loyihasi taqdim qilindi. Mutaxassislar tomonidan arxeologik yodgorlikning ayni vaqtdagi tarixiy-madaniy qimmati va noyobligini saqlagan holda konservatsiyalash uchun 20 milliard so‘m mablag‘ zarurligi hisob-kitob qilingani ham aytildi.

Sessiyada so‘zga chiqqan Qatag‘on qurbonlari xotirasi davlat muzeyi direktori Baxtiyor Hasanov tarix cho‘pchak yoki o‘tmishdan qolgan ertaklar emasligi, tarix bu haqiqiy faktlar ekani, ajdodlarimiz bosib o‘tgan yo‘llarni, kimligimiz va kimlarning avlodi ekanimizni bilishimiz, ko‘rsatishimiz uchun Oqtepaga o‘xshagan obidalarni saqlab qolish shartligini ta’kidladi.

– Yurtimizning qayerini kavlamang, tariximizni ko‘rsatuvchi ashyolar chiqadi. Biz esa ularning qadriga yetish o‘rniga, o‘z qo‘limiz bilan yakson qilyapmiz. Zudlik bilan bu masalaga nuqta qo‘yishimiz kerak. Aks holda ajdodlarimiz ruhini chirqiratamiz, – degan edi deputatlarga qarata muzey direktori.

Sessiyada Oqtepaning bugungi holati bilan tanishgan senatorlar, boshqa partiyalardan saylangan deputatlar ham so‘z olib, nafaqat Toshkentning tarixi bilan bog‘liq bu obida, boshqa ko‘plab tarixiy inshootlar ham bugun ayanchli holatda ekani, ushbu masalani ko‘targan «Milliy tiklanish»ga minnatdorlik bildirib, loyihani qo‘llab-quvvatlagan edilar.

Albatta, deputatlar uchun kattagina mablag‘ talab qiladigan ushbu masalani sessiyaga kiritish oson bo‘lmagandi o‘shanda. Hatto senat a’zolari, boshqa partiya deputatlari, mutaxassislarni Oqtepaga olib borib, real vaziyat bilan tanishtirilgandi. Obidaning bugungi holatini ko‘rib, ular ham tarixga bo‘lgan bunday hurmatsizlikdan hayratda qolgandilar...

Hatto bu masala sobiq ittifoq davrida, ya’ni 1988-yilda ham shahar deputatlari tomonidan ko‘tarilgan, qarorlar qabul qilingan, lekin ijrosi ta’minlanmagan ekan.

Shu o‘rinda sessiyada so‘zga chiqqan senatorlarning nafaqat Toshkentning tarixi bilan bog‘liq bu obida, balki boshqa tarixiy inshootlar ham bugunga kelib ayanchli holatda ekani haqida bong urgani bejiz emas. O‘tgan yili partiya Toshkent shahar Kengashi tomonidan poytaxtdagi mavjud 356 ta madaniy meros obyektlari o‘rganilganda ularning 23 tasi yo‘qolib ketish arafasida ekani aniqlangan edi.

O‘sha sessiyadan bir hafta o‘tar-o‘tmas, Toshkent shahrining o‘sha paytdagi hokimi Jahongir Ortiqxo‘jayev imzosi bilan xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashining qarori imzolandi. Unda Yunusobod Oqtepa yodgorligini tarixiy-madaniy qiymati va noyobligini saqlagan holda konservatsiyalash bo‘yicha taklif ma’qullangani, bu ishlarni loyihalashtirish va buyurtmachi tashkilotni belgilash, sarf-xarajatlar smetasini ishlab chiqish bo‘yicha topshiriqlar berilib, mas’ullar belgilangandi. Ushbu qaror bilan tanishib, nihoyat Yunusobod Oqtepa yodgorligi saqlab qolinadigan bo‘ldi, deya o‘ylab OAV jar soldi. Lekin chuchvarani xom sanagan ekanmiz. Oradan bir yildan ko‘p vaqt o‘tdi hamki, qaror 1988-yildagi kabi bajarilmadi.

Toshkent shahar Madaniy meros boshqarmasi tomonidan shu yilning 3-may sanasida taqdim qilingan ma’lumotnoma bilan tanishib, hokimlik shahar tarixiga umuman bee’tibor emas ekan, bekorga ayblayotgan ekanmiz, degan xulosaga ham kelmoqchi bo‘ldik. Biroq... Toshkent shahar Madaniy meros boshqarmasining ma’lum qilishicha, o‘tgan yili Toshkent shahridagi 6 ta madaniy meros obyektlarini restavratsiya va konservatsiya qilish uchun 23,6 milliard so‘m mablag‘ ajratilishi belgilangan bo‘lib, hozirda 3 ta obyektda, jumladan, Langar ota, Azlarxon Eshon masjidi va Muqumiy nomli musiqali drama teatrida 1,1 milliard so‘mlik ishlar (4,7%) bajarilgan. Knyaz Romanov saroyi, Zamonaviy san’at markazi, Abulqosim Eshon madrasasida esa qurilish-tamirlash ishlari boshlangan.

Bundan tashqari, 2022-yil davomida 10 ta madaniy meros obyektlarini restavratsiya qilish va ta’mirlash ishlari rejalashtirilgan.

Jumladan, Toshkent shahrini 2200 yoshini belgilashda imkon beradigan Yangihayot tumanidagi «Shoshtepa» arxeologik yodgorligini rekonstruksiya va konservatsiya qilish uchun 16177,7 million so‘m hamda Toshkent shahridagi 10 ta ta’mirtalab madaniy meros obyektlarini restavratsiya qilish uchun 19468,0 million so‘m mablag‘ ajratilishi yuzasidan «Yagona buyurtmachi xizmati» injiniring kompaniyasiga 10 ta madaniy meros obyektini restavratsiya qilish va ta’mirlash bo‘yicha bosh loyihachi va pudratchilarini aniqlash, obyektlarni muhandislik kommunikatsiyalariga ulash bo‘yicha davlat xizmatlari ko‘rsatish markazlari tomonidan tegishli ruxsatnomalarni olish, obyektlarni loyihalash, pudrat ishlariga talab etiladigan mablag‘larni moliyalashtirilish yuzasidan xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashiga taklif kiritish vazifalari yuklatilgan.

Shuningdek, shahar hokimiga Yunusobod Oqtepa arxeologik yodgorligini rekonstruksiya va konservatsiya qilish uchun 19913,0 million so‘mlik loyiha hujjatlari tayyorlanib, mablag‘ ajratish bo‘yicha murojaat qilingan. Madaniy meros boshqarmasi tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, bu boradagi ishlar qoniqarli emas.

Yaqinda partiyaning Toshkent shahar Kengashida deputatlar va tegishli idora rahbarlari ishtirokida o‘tgan yig‘ilishida Yunusobod Oqtepasi masalasi yana ko‘tarildi.

Xullas, gap ko‘p. Amaliy ishlar esa yo‘q hisobi. Eng yomoni, Toshkent shahridagi mas’ullar «bajarilmoqda», «rejalashtirilmoqda», «takliflar tayyorlanmoqda» degan gaplardan nariga o‘tishmayapti. Poytaxtning Oqtepasiga o‘xshagan tarixiy yodgorliklari esa yildan yilga nurab, aholi tomonidan egallab olinmoqda.

Natijasiz harakatlardan ko‘rinib turibdiki, mahalliy Kengashdagi deputatlarimizning ushbu masalaga uzil-kesil nuqta qo‘yishga «tishi» o‘tmayapti. Shu bois, Yunusobod Oqtepa masalasiga partiyamizning Oliy Majlis Qonunchilik palatasidagi fraksiyasi a’zolari kirishishi, kerak bo‘lsa, parlamentga Madaniyat va turizm vaziri Ozodbek Nazarbekov boshchiligidagi mas’ullar, shaharning yangi hokimi Shavkat Umurzoqovni chaqirib, so‘roqqa tutishi, uning zimmasiga qat’iy vazifalar qo‘yishi lozim. Aks holda, yuqorida ta’kidlanganidek, ajdodlarimiz ruhi chirqiraydi.

Ravshan MAHMUDOV,

«Milliy tiklanish» muxbiri

"Milliy tiklanish" gazetasining 2023-yil 24-may sonidan olindi