Deputatlik va jamoatchilik nazoratini kuchaytirish lozim

Bugungi kunda mamlakatimizda erta o‘lim holatlarining 76 foizi yuqumli bo‘lmagan kasalliklar hissasiga to‘g‘ri keladi va bu 30-69 yoshdagilar orasida har 100 ming nafar aholiga 268 nafar kishini tashkil etmoqda. Taʼkidlash joizki, yuqumli bo‘lmagan kasalliklarning xavf omillariga noto‘g‘ri ovqatlanish, jismoniy faollikning yetarli emasligi bilan bir qatorda, alkogol va tamaki mahsulotlarini isteʼmol qilish ham kiradi.

Statistika maʼlumotlariga ko‘ra, 2019-2022 yillar davrida jahonda tamaki mahsulotlarini isteʼmol qilish bilan bog‘liq raqamlarning kamayish tendensiyasi kuzatilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich O‘zbekistonda ortganini ko‘rishimiz mumkin. Bu esa, o‘z navbatida, aholi salomatligiga, qolaversa, xalqimiz genofondiga o‘z salbiy taʼsirini ko‘rsatmay qolmaydi, albatta.

Shuning uchun ham mamlakatimizda “Alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishini hamda isteʼmol qilinishini cheklash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni yangilanib, Prezidentimiz tomonidan imzolandi. Ushbu Qonun fuqarolarning, eng avvalo, yigirma bir yoshga to‘lmagan shaxslarning sog‘lig‘ini alkogol va tamaki mahsulotlarini isteʼmol qilishning zararli taʼsiridan, bu bilan bog‘liq ijtimoiy va boshqa salbiy oqibatlardan himoya qilishga, shuningdek, jamiyatda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish hamda qaror toptirish uchun tashkiliy va huquqiy shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan.

Mazkur Qonun bilan asosiy tushunchalarga aniqlik kiritilmoqda. Xususan, nikotinli va tamakili snyus, nikotinli va nikotinsiz suyuqlik hamda boshqa yangi tushunchalarning taʼrifi berildi. Tamaki mahsulotlari jumlasiga kiradigan mahsulotlar doirasi kengaytirildi va aniqlashtirildi. Shu bilan birga, alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishini hamda isteʼmol qilinishini cheklash sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari belgilab berildi.

Qonun bilan alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishini hamda isteʼmol qilinishini cheklash bo‘yicha faoliyatni amalga oshiruvchi va unda ishtirok etuvchi organlar hamda ularning aniq vakolat va vazifalari mustahkamlandi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Sog‘liqni saqlash, Ichki ishlar vazirliklari, prokuratura, soliq va bojxona organlari, isteʼmolchilar huquqlarini himoya qiluvchi vakolatli organ, O‘zbekiston texnik jihatdan tartibga solish agentligi hamda mahalliy davlat hokimiyati organlarining vakolatlari aniq belgilandi.

Ushbu hujjatning yana bir yangiligi shundaki, unda alkogol va tamaki mahsulotlarini, tamakini hamda nikotinni isteʼmol qilish moslamalarini yigirma bir yoshga to‘lmagan shaxslarga sotish yoki yigirma bir yoshga to‘lmagan shaxslar tomonidan realizatsiya qilish taqiqlanmoqda. Amaldagi qonunchilikka ko‘ra ushbu yosh yigirma yosh etib belgilangan edi.

Hozirgi vaqtda elektron sigareta, veyp, snyus, tamakini qizdirish tizimlari kabi zamonaviy tamaki mahsulotari aholi, xususan, yoshlar orasida tez ommalashmoqda. Shu nuqtai nazardan ham mazkur mahsulotlar aynan tamaki mahsuloti ekanligi aniq belgilandi hamda qonunda belgilangan barcha taqiq va cheklovlar ushbu mahsulotlarga nisbatan ham amal qilishi mustahkamlandi.

Ayniqsa, turli xil snyuslar, yaʼni chekilmaydigan tamaki mahsulotlarini, shuningdek, tarkibida mahsulotning jozibadorligini oshirishga qaratilgan moddalar yoki nikotinga qaramlikni oshiradigan qo‘shimchalar mavjud bo‘lgan nikotinli va nikotinsiz suyuqliklarni, elektron sigaretalarni va tamakini hamda nikotinni isteʼmol qilish moslamalarini O‘zbekiston Respublikasiga olib kirish va realizatsiya qilishning taqiqlanayotganligi o‘ta muhim masaladir.

Yana bir jihatni alohida qayd etib o‘tish joiz. Yaʼni bundan buyon tamaki mahsulotlarining, tamaki hamda nikotinni isteʼmol qilish moslamalarining chakana savdo qilinadigan joylarda yoyib qo‘yilishi va ochiq namoyish etilishi mazkur Qonun bilan taqiqlanmoqda. Bu degani, ushbu Qonun kuchga kirgach tamaki mahsulotlari bilan chakana savdo qiladigan obyektlarda faqatgina mahsulotlarning nomi va narxi ko‘rsatilgan yozuvlar bo‘ladi. Bunday amaliyot jahondagi ellikka yaqin davlatlarda qo‘llanilib kelinmoqda.

Alkogol va tamaki mahsulotlarini, tamaki hamda nikotinni isteʼmol qilish moslamalarini sotuvchining bevosita ishtirokisiz, yaʼni savdo avtomatlari, boshqa elektron yoki mexanik qurilmalar vositasida, o‘ziga o‘zi xizmat ko‘rsatish nuqtalarida, elektron tijorat shaklida, sayyor savdo qilish yo‘li bilan realizatsiya qilish ham taqiqlanmoqda.

Shu bilan birga, tamaki mahsulotining isteʼmol o‘rovida joylashtiriladigan tibbiy ogohlantirishning maydoni amaldagi 40 foizdan 65 foizga oshirilmoqda. Bu ham aholining, ayniqsa, yoshlarimizning bunday mahsulotlar isteʼmolidan tiyilishiga xizmat qiladi degan umiddamiz.

Umuman olganda, qabul qilingan Qonun xalqimiz salomatligini saqlash nuqtai nazaridan ko‘pgina yangiliklarga ega. Galdagi vazifa uning amalda to‘laqonli ishlashini taʼminlashdir. Buning uchun esa barchamiz masʼuliyat bilan yondashib, aholiga uning mazmun-mohiyatini yetkazishimiz hamda bu borada parlament, deputatlik va jamoatchilik nazoratini kuchaytirishimiz lozim bo‘ladi.

Jumanazar OTAJONOV,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati.

"Xalq so‘zi" gazetasining 2023-yil 2-iyun sonidan olindi