Suv — ulug‘ ne’mat, uni qadrlash va asrash har birimizga bog‘liq

Suv yer yuzidagi har bir tirik jonzot uchun eng muhim hayot manbai hisoblanadi. Yer — xazina, suv — gavhar, deb bejiz aytishmagan dono xalqimiz. Yer ham, suv ham odamlarni oziq-ovqat mahsulotlari, noz-ne’matlar bilan ta’minlaydi, salomatlikni asraydi. Shu bois ham azal-azaldan xalqimizda suv manbalaridan oqilona foydalanishga va uni asrashga jiddiy e’tibor qaratishgan.

Suvdan samarali foydalanish va taqsimlashning barqaror amaliyotlarini ishlab chiqish barcha mamlakatlarning kelajakdagi iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi uchun juda muhimdir. Ayniqsa, murakkab iqlim sharoitida joylashgan O‘zbekiston uchun suvni tejab ishlatish masalasi doimo dolzarb ahamiyatga ega bo‘lib kelgan.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 11-sentyabrdagi “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni bilan qabul qilingan Strategiya 2030ning alohida, uchinchi yo‘nalishi — Suv resurslarini tejash va atrof-muhitni muhofaza qilish bilan bog‘liq ekanligi ham bejiz emas.

Ayrim tadqiqotchilarning fikricha, global iqlim o‘zgarishi natijasida so‘nggi 50-60 yil davomida Markaziy Osiyoda muzliklar maydoni taxminan 30 foizga qisqargan va 2050-yilga borib Markaziy Osiyoda chuchuk suv tanqisligi mintaqada yalpi ichki mahsulotning 11 foizga pasayishiga olib kelishi bashorat qilinadi.

Afsuski, global iqlim o‘zgarishi, O‘zbekistonda aholi sonining o‘sishi, milliy iqtisodiyot turli tarmoqlarining jadal rivojlanishi va ularning suvga bo‘lgan talabining o‘sishi tufayli respublikada suv resurslarining taqchilligi yildan-yilga ortib bormoqda. Hozirgi vaqtda sug‘orish va ekologik maqsadlar uchun suvga ehtiyoj to‘liq qondirilayapti, deb aytolmaymiz. Suv iste’molining ko‘payishi va manbalarning ifloslanishi chuchuk suv zaxiralarining kamayishiga olib keladi. O‘zbekistonda mavjud chuchuk suv hajmining qisqarishi tufayli suv tanqisligi va qurg‘oqchilik xavfi sezilarli darajada oshmoqda.

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda iqlim o‘zgarishi oqibatlarini yumshatishning ustuvor yo‘nalishlari va suv resurslaridan oqilona foydalanish chora-tadbirlarini aks ettiruvchi qator konseptual hujjatlar qabul qilindi. «2030 yilgacha bo‘lgan davrda Atrof muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi», «Suv xo‘jaligini rivojlantirishning 2020–2030 yillarga mo‘ljallangan konsepsiyasi», «2020–2025 yillarda gidrometeorologiya xizmatini rivojlantirish konsepsiyasi», «Suv resurslarini boshqarish va irrigatsiya sektorini rivojlantirishning 2021–2023 yillarga mo‘ljallangan strategiyasi», «Suv resurslaridan foydalanish sohasida davlat boshqaruvi va nazorat tizimini yanada takomillashtirish hamda suv xo‘jaligi obyektlari xavfsizligini ta’minlash chora-tadbirlari»gi farmon va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar shular jumlasidandir.

Suv tanqisligining oqibatlaridan eng ko‘p va bevosita ziyon ko‘radigan shaxslar — bular yer bilan ishlaydigan dehqonlar, fermer xo‘jaliklari sohiblari hisoblanadi. Shu bois mamlakatimizda fermer xo‘jaliklari vakillariga suv resurslaridan oqilona va samarali foydalanish bo‘yicha ko‘nikmalarini oshirishga alohida e’tibor qaratiladi. Xususan, ayni vaqtda respublikamizning barcha hududlarida fermer xo‘jaliklari vakillari uchun ko‘rgazmali seminarlar o‘tkazilmoqda. Namunali fermerlar tajribasidan kelib chiqib, sug‘orishning suvni tejaydigan texnologiyalarini joriy etishni rag‘batlantirish mexanizmlari ko‘rsatilmoqda. Mazkur texnologiyalarni joriy etishni yanada rag‘batlantirish maqsadida 2023-yilda suvni tejash tizimi joriy etilgan g‘alla va sabzavot maydonlarining har bir gektari uchun subsidiyalar miqdori 1 mln so‘mdan 8 mln so‘mgacha oshirildi.

Shunga qaramay, Suv xo‘jaligi vazirligi tomonidan fermer xo‘jaliklari o‘rtasida suvdan oqilona foydalanishning hayotiy zarurligini tushuntirish, tomchilatib sug‘orish usuliga o‘tishning iqtisodiy maqsadga muvofiqligini, suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan targ‘ibot-tashviqot ishlarini kuchaytirish zarurati bor.

Televideniye va elektron OAVlarda suvni tejash masalalari muhokamasiga milliy ekspertlarni jalb etish dolzarbdir: suv resurslaridan oqilona foydalanish bo‘yicha ekspertlarning fikr-mulohazalari tadbirkorlik subyektlari uchun ham, keng jamoatchilik uchun ham muhim ahamiyatga ega. Muammoning dolzarbligini inobatga olgan holda, mahalliy ommaviy axborot vositalari suvni tejash bo‘yicha amaliy tavsiyalar aks ettirilgan maxsus materiallarni muntazam chop etishi kerak.

Suvni tejab ishlatish vaqti keldi

Toza ichimlik suvidan foydalanish insonning asosiy huquqlaridan biridir. Suv resurslariga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish kelajak avlodlar uchun barqaror rivojlanishning kalitidir.

Suvdan oqilona foydalanish bo‘yicha davlat chora-tadbirlari samaradorligini oshirishda aholi, ayniqsa, yoshlar o‘rtasida suvdan foydalanish madaniyatini yuksaltirish, ichimlik suvi uchun bozor narxlarini joriy etish muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Aholining suv bilan ta’minlanganlik holati aholi turar punktlari va ulardagi turmush darajasinining eng muhim ko‘rsatkichlaridan biridir. Quvurli ichimlik suvining asosiy iste’molchisi sifatida aholi suvni tejash jarayonida muhimroq rol o‘ynashi kerak.

Biroq, hozirgi vaqtda ko‘plab shaharlarda aholining suvni tejash muammosiga befarq munosabatiga guvoh bo‘lamiz. Bunday mas’uliyatsiz munosabat rejalashtirilgan Sovet iqtisodiyoti davrida, boshqaruvning ma’muriy usullari iste’molchilarni suvdan tejamkor va oqilona foydalanishga undamagan paytda paydo bo‘lgan. Axir, o‘shanda suv ta’minoti xarajatlarining asosiy qismi davlat budjeti hisobidan subsidiyalangan.

Tejamkorlikni oiladan boshlab o‘rgatish kerak

Shunday qilib, iste’molchilarning suvdan noratsional foydalanishi, bir tomondan, suvdan foydalanish madaniyatining pastligi, ikkinchi tomondan, aholining salmoqli qismida suvni tejashga qaratilgan rag‘batlantirish tizimining yo‘qligi bilan bog‘liq. Shu munosabat bilan bugungi kunda suv tariflarini shakllantirishda bozor munosabatlariga o‘tish muammosi juda dolzarbdir. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, aholining suvdan tejamkor va oqilona foydalanishi ko‘p jihatdan har bir iste’molchining to‘lovlar miqdorini kamaytirishdan shaxsiy manfaatdorligiga bog‘liq.

Boshqa tomondan, aholi o‘rtasida suvdan oqilona foydalanish madaniyatini shakllantirish bo‘yicha doimiy tizimli ishlarni amalga oshirish zarur. Bu tushuntirish ishlari ta’limning barcha bosqichlarida – “bog‘cha – maktab – universitet”da, eng muhimi, oilada zarur. Yosh avlodni suvga g‘amxo‘rlik qilish ruhida tarbiyalash maqsadida maktab va oliy o‘quv yurtlarida o‘quv kurslarini o‘tkazish amaliyoti odatiy holga aylanishi kerak. Shu mavzuda insho, rasm, plakat tanlovlarini tashkil etish ham yoshlar e’tiborini muammoga qaratishi mumkin.

Suvni muhofaza qilish bo‘yicha keng ko‘lamli umumrespublika ta’lim dasturlari zarur. Mas’ul tashkilotlar suvdan tejamkorlik bilan foydalanish chora-tadbirlarini targ‘ib qilishga qaratilgan ommaviy axborot vositalarida muntazam e’lonlar tashkil etish, konferensiya va seminarlar, ekoaksiyalar o‘tkazish orqali suvdan foydalanish madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan targ‘ibot-tashviqotini yanada kuchaytirishimiz zarur.

Muxtasar aytganda, aholi va iqtisodiyot tarmoqlarini sifatli suv bilan to‘liq ta’minlashni istar ekanmiz, aholining ham, tadbirkorlik subyektlarining ham suvdan foydalanish madaniyatini yuksaltirishga erishishimiz lozim.

Odiljon TOJIYEV,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi Spikeri o‘rinbosari