Ayol siyosatchining "Tеmir xonim"ga aylanishi shart emas...

«Siyosatga marhamat!» loyihamizning navbatdagi mehmoni Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati, fraksiya a’zosi, shoira Farida Afro‘z.

– Siyosatga qachon kirib kelgansiz?

– Siyosatga... aniq vaqti va sanasini ayta olmayman. Chunki yoshligimdan siyosatchilar oilasida tug‘ilib, shu olamga aloqador bahslar, muhokamalar orasida ulg‘ayganman. Otam tumanning birinchi rahbari, onam ham siyosatga yaqin, ziyoli ayol bo‘lganlar. Esimda bor, dasturxon atrofidagi suhbatlar ham, maktabga ketish yo‘lidagi fikr almashishlar ham, asosan yangiliklar, odamlarni qiynayotgan muammolar, xalqning dardiyu, tashvishlari haqida bo‘lardi. Eng qizig‘i, siyosatchilar oilasiga kelin bo‘lib tushdim. Qaynotamdan turli masalalarda maslahat, yordam so‘rab keluvchilar ko‘p bo‘lardi. Ularni kutib olish, dasturxon yozish, kuzatish asnosida siyosatga qiziqishim yanada ortgan. Turmush o‘rtog‘im ham tumanda birinchi rahbar bo‘lganlar. Ular bilan hududni ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlantirish bo‘yicha fikrlashish, maslahatlashish barobarida ijtimoiy masalalarga chuqurroq kirib borganman.

Bundan to‘rt yil avval – 2019-yilning 5-yanvar sanasi. Qahraton qish bo‘lishiga qaramay, 55 ming saylovchi qayta saylovda ishtirok etdi. O‘shanda odamlarimizning siyosiy uyg‘oqligidan behad quvongandim.

Ko‘pincha, mendan «Siz taniqli shoirasiz. Ijod bilan siyosat qay darajada bir-biriga yaqin?», deb so‘rashadi. Nazarimda, siyosat hech bir sohaga begona emas, ayniqsa, ijodkor uchun. Ijodkor jamiyatning eng uyg‘oq odami. U hali sodir bo‘lmagan, endi-endi sharpasi, to‘lqini, shamoli esayotgan voqea-hodisalarni oldindan ilg‘ay olishi kerak. Haqiqiy ijodkor ularga qo‘l siltab ketolmaydi, befarq bo‘lmaydi. Ya’ni u odamlarni adolatga, to‘g‘rilikka chaqiradi.

– Siyosatchi ayol «Temir xonim» bo‘lishi kerakmi?

– Aslida qaysidir ma’noda ayol kishining kasbi bevosita uning fe’l-atvoriga ko‘chadi. Lekin, ayol har qanday vaziyatda ham ayolligicha qolishi, ayollik fazilatlarini yo‘qotmasligi kerak. Aytaylik, biror tashkilotda ishlaydigan ayol deputat bo‘lib saylandi. Deputat bo‘lgandan keyin uning fikri o‘zgarib qolmaydi-ku. Bizning xatoimiz shundaki, siyosatga keldimmi, demak endi men o‘zgarishim kerak, «Temir xonim»dek qattiqqo‘l, sherdek kuchli, tulkidek ayyor bo‘lishim kerak, degan tushunchani miyamizga quyib olamiz. Ayrim rahbar ayollarning o‘z lavozimlarida uzoq ishlamasliklari sababi ham shunda. O‘zlaridan boshqa odamni «yasab» olishadi. Siyosatchi ayol sifatida fikratimizni o‘zgartirishimiz, «temir xonim» bo‘lishimiz shart emas. Chunki, xalqimiz bizni qanday bo‘lsak, shundayligimizcha qabul qilgan, o‘z vakili etib saylagan. Xalqimiz bizdan o‘zimizni emas, muammolarni, ularga bo‘lgan munosabatlarni o‘zgartirishni talab qiladi. Shuning uchun ham xalq dardini yurakdan his qilmagan odam siyosatga kirmasligi kerak deb hisoblayman. Men qonun loyihalariga bir safar ijodkor bo‘lib boqsam, bir safar ayol, ona nigohi bilan qarayman, uchinchi marta siyosatchi sifatida fikrimni bildiraman, taklif kiritaman. Bir so‘z bilan aytganda, siyosatda ayolning ish faoliyati kengayadi, xolos.

Parlament a’zosiga aylangach, bir jihatni his qildim: mamlakatimizda qabul qilinayotgan qonunlar, Prezidentimiz tomonidan chiqarilayotgan farmon va qarorlar, hattoki yo‘l yoqalaridagi bannerlarga yozilgan shiorlar, iqtiboslar ham siyosatchi ayolning yuragiga juda yaqin bo‘lib qolar ekan. To‘g‘ri, biz tog‘ni urib talqon qilib bermasmiz. Lekin yaxshi gapni, tog‘dek fikrni ixcham qilib tushuntirish, odamlarning yuragiga bir chechak qilib joylab qo‘yish vazifamiz deb hisoblayman.

– Taniqli shoiralarimizdan farqli o‘laroq, siz ijodkor deputatsiz. She’r yozish osonmi yoki siyosatda ishlashmi?

– Bu ikkisini solishtirib bo‘lmaydi. Chunki, she’r o‘zi yoziladi, ilhom o‘z-o‘zidan keladi, xuddi Alloh bilan gaplashganingdek... She’r yozish – rohat! Siyosat esa mehnat, haqiqiy mehnat. Bu maydonga kirdingmi, o‘z ustingda ishlashing, izlanishing, o‘z so‘zingni ayta olishing kerak. Beparvo bo‘ldingmi, ovozing chiqmadimi, tepkilanib qolasan. Shoir yozganidek, emas oson, bu maydon ichra turmoq!

– Siyosat tashqaridan qanday edi-yu, ichkaridan qanday ekan?

Bu olamda ayolning o‘rnini qanday baholaysiz? – Siyosat – ajoyib olam. Men deputat bo‘lmasimdan avval, doim partiyalarni kuzatib borardim. Va, partiyalar ishlamaydi, deputatlar o‘z so‘zini hech qayerda o‘tkaza olmaydi, degan fikrda edim. Aslida unday emas ekan!

Ko‘chada biror fikr bildirsangiz, u to‘g‘ri fikrmi, yo‘qmi, birov aytadi, birov aytmay ketaveradi. Parlamentda esa har bir so‘zingiz, fikringiz chuqur tahlil qilinadi, kattakon elakdan o‘tkaziladi. U yerda mehnat qilayotganlar qonunlarning mukammalligi, tozaligi, odamlarning roziligi uchun qonun loyihalarining har bir so‘zi ustida ishlaydilar. Ishoning, deputatlarning hech biri o‘z manfaatini ko‘zlamaydi.

– Deputatlik faoliyatingizda amalga oshirgan qay bir ishingizdan ko‘nglingiz xotirjam? Ayni paytda siz hal eta olmagan masalalar ham bormi?

– Saylovchi muammosi odamni uyg‘oqlikka, mas’uliyatli bo‘lishga undaydi, albatta. Shuning uchun ham moddiy yordammi, ko‘chalarga asfalt yotqizishmi, yaroqsiz holatga kelib qolgan chiroqlar ustunini almashtirishmi, nogironligi bo‘lgan insonlarning salomatligini tiklashga ko‘maklashishmi, xullas, fuqarolarning bunday ijtimoiy muammolarini ijobiy hal etishga harakat qilyapmiz. Ko‘pincha, bunday masalalar mahalliy hokimiyat bilan kelishgan holda hal qilinyapti. Uchko‘prik tumanida o‘tkazilgan «Sayyor qabul»da bir nogiron qiz tikuv mashinasi olishda yordam so‘rab murojaat qildi. Vaholanki, bu muammodan tuman hokimi ham xabardor ekan. Masala esa biz borganimizdan keyingina hal bo‘ldi. Shunda bildimki, bizga muloqot kerak, bizga ba’zan odamiy munosabatlar yetishmayapti. Lekin shuni ham ta’kidlash joizki, o‘rinli murojaatlar qatorida behuda talablar ham ko‘payib ketyapti. Mening talabim qonunchilikka to‘g‘ri keladimi, yo‘qmi, demay, to‘g‘ridan-to‘g‘ri deputatga, yuqori tashkilotlarga murojaat qilishadi, hattoki, Prezidentgacha borishadi. Biz, albatta, vakolat va imkoniyatimiz doirasida bu kabi masalalarni hal qilishga harakat qilyapmiz. Yillar mobaynida bir-birlari bilan gaplashmay, sudlashib yurgan jigarlarni yarashtirib qo‘yyapmiz. Lekin shunday oilalarni ham ko‘ryapmizki, o‘zaro kelishib, hal qilsa bo‘ladigan qarindoshlar, qo‘ni-qo‘shnilar, achinarlisi, aka-ukalar o‘rtasidagi nizo demayman, tushunmovchilik, kelishmovchiliklarni ham elga ovoza qilishyapti. Bu juda og‘riqli masala. Aslida biz nafaqat yaqinlari, qarindoshlari, hattoki begonalarga ham, qiynalib qolgan qo‘shnisiga ham yordam berib, bu haqda hech kimga aytmay, o‘zi xursand bo‘lib yuradigan xalqmiz-ku! Mana shu bizning ma’naviyatimiz! Afsuski, bunday insonlar kamayib ketyapti. Siyosat va axloq bevosita birbiriga bog‘liq tushunchalardir. Bejiz bugun bolalarimizning ta’limidan avval, tarbiyasiga urg‘u berilmayapti. Afsuski, o‘zimiz bilan o‘zimiz bo‘lib, bolalarimizni esimizdan chiqaryapmiz. Vaholanki, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida 10 foiz ta’lim, 90 foiz tarbiya, umumta’lim maktablarida esa 90 foiz bilim, 10 foiz tarbiya berilishi, oliy o‘quv yurtlarida kuchli mutaxassislar tayyorlanishi kerak.

Deputat besh yillik faoliyati mobaynida o‘zi saylangan hududga daxldor bo‘lgan kamida 5 ta yirik muammoni hal qilsagina, uning faoliyatini ijobiy baholash mumkin, deb o‘ylayman. Men o‘z okrugimdagi 2000 yillik tarixga ega muqaddas qadamjoni nomoddiy-madaniy meros obyektlari ro‘yxatiga kiritilishiga, podstansiya qurilishiga hamda masjidlarning ta’mirlanishiga hissa qo‘shganimdan mamnunman.

Lekin hal bo‘lmayotgan masala ham yo‘q emas. Besh mingdan ziyod aholi istiqomat qilayotgan mahalladagi masjid faoliyatini qayta yo‘lga qo‘yishning uddasidan chiqa olmayapman...

Shulardan kelib chiqib aytamanki, deputatlik mansab emas, imkoniyat, majburiyat va mas’uliyatdir.

– Bugungi deputatlarning faoliyatiga qanday baho berasiz? Ular yanada faollashishlari kerakmikin...– Nazarimda, bugungi deputatlar bo‘linib ketgandek: saylovchilarning murojaatlari, qonun ijodkorligi, yuzmayuz uchrashuvlar... Bo‘lingan odamning esa ishida unum bo‘lmaydi. Shu ma’noda deputat yordamchisi instituti joriy qilingani ayni muddao bo‘ldi. Bu institut faoliyatini kengaytirish kerak. Deputat yordamchisi okrugdagi har bir muammoni deputatga o‘z vaqtida yetkazib turishi lozim.

– Ayollarga nisbatan bo‘layotgan zo‘ravonliklarga munosabatingiz.

– Xotin-qizlarimizning huquq va manfaatlari Qonunlar bilan himoya qilinayotganiga qaramay, hamon noxush holatlarga duch kelyapmiz. Eng og‘riqlisi, hatto tug‘ishgan jigarlarni bir-birlaridan himoya qilishga majbur bo‘lyapmiz. Yaqinda o‘z opasini muttasil kaltaklab, tahqirlab, haqoratlab kelgan ukadan opaga himoya orderi olib berdik. Avvallari kelinlarga qaynonalardan himoya orderi olib berilgan bo‘lsa, bugun ayrim xonadonlardagi kelinlari tomonidan kaltaklanayotgan qaynonalarni ham himoya qilishga to‘g‘ri kelyapti.

– Deputatlar samarali faoliyat olib borishlari uchun qanday bilimlarga ehtiyoj sezishadi?

Ularga qanday vakolatlar, sharoitlar kerak? – Eng birinchisi, huquqiy bilimlarini muttasil boyitib borishlari lozim. Har birimiz O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini yoddan bilishimiz kerak. Bu kitobchani doimo yonimizda olib yursak, har qanday savolga javobimiz bo‘ladi. O‘z huquqlarini yaxshi bilgan inson xato qilmaydi. Shuningdek, «Janob vazir yoki hokim, mana bu ishingiz noto‘g‘ri», deb bemalol ayta oladi.

Davlatimiz siyosatining mazmun-mohiyati, shuningdek, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar ahamiyatini xalqimizga xalqona tilda, go‘zal nutq bilan yetkazish uchun biz deputatlar so‘z kishisi, yaxshigina notiq ham bo‘lishimiz lozim. Xalqimizning siyosiy, huquqiy savodxonligini oshirishni esa bolalarimizning telefoniga «kirib borish», ya’ni bola huquqlariga oid multfilmlar yaratish, rasmli kitoblar chiqarish orqali amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.

– Siz havas qilgan siyosatchi ayol kim?

– Benazir Bxutto, Indira Gandi, Nodirabegim, Uvaysiy, Tanzila Norboyeva – mening timsolim shular. 

– Yosh siyosatchilarga, deputat ayollarga qanday maslahat berasiz?

– OMAD – orzu bilan mehnatning bolasidir. Yosh siyosatchilarga, deputatlarga samimiy bo‘lishlarini, zimmalaridagi mas’uliyatni yurakdan his qilgan holda, chin dildan mehnat qilishlarini, saylovchilarga imkoniyatlari, vakolatlaridan ortiq va’dalar bermasliklarini maslahat beraman. Borini bor, yo‘g‘ini yo‘q deyish kerak. Shundagina xalqimizning deputatlarga, ular orqali davlatga bo‘lgan ishonchi, hurmati ortadi.

– Navbatdagi parlament saylovida o‘z nomzodingizni yana deputatlikka qo‘yasizmi? - Keling, bu hozircha sir bo‘lib qola qolsin... ...Ijodkor deputat AYOL bilan bo‘lgan muloqotimiz kutilgandanda maroqli, mazmunli o‘tdi. Avvalgilaridan farqli o‘laroq, biroz cho‘zildi ham. Boisi, ishtirokchilarning talablariga binoan, sevimli shoiramizdan she’r eshitmay turib, suhbatimizni yakunlashning imkoni bo‘lmadi. Boshqacha bo‘lishi ham mumkin emasdi.

Loyiha kordinatori Feruza JALILOVA

«Milliy tiklanish» gazetasining 2023-yil 13-sentabr sonidan olindi