Inson va odam so‘zi men uchun so‘z emas.

Shuning uchun ham sun‘iy intellekt haqida gap ketganda robot va inson (odam emas) so‘zlari xayolimga kelaveradi. Va, beixtiyor ular o‘rtasidagi tafovutni tushuntirishga urinaveraman: «Inson - iymoni, e‘tiqodi, Alloh in’om etgan fahm-farosati, zehni bor va shu ne’matlari bilan borliqni, hatto hayvon va o‘simlikka bir ko‘z qirini tashlab u nima istayotganini anglaguvchi jonzotlar sarvari.

Sun’iy intellekt (robot) esa, muayyan shaxs yoki guruhning dunyoqarashi, iqtidori yoki saviyasi darajasida hayotni boshqarish qobiliyati jussasiga singdirilgan jonsiz mavjudot».

«Milliy tiklanish» gazetasida iqtidorli jurnalist hamkasbimiz Bobur Alixonovning Sun’iy intellekt bilan suhbatini o‘qib, undagi fikrlar haqida o‘z fikrimni bildirishga qaror qildim.

Ushbu intervyuda shunchaki, nimadir yozish uchun yozilgan, qachonlardir osongina unutilgan va o‘nlarcha yillar o‘tgandan keyin bugun «yangi» qiyofada namoyon bo‘layotgan «yangiliklar» haqida emas, balki zig‘ircha bo‘lsa ham o‘quvchilarni o‘yga soladigan mavzu ko‘tarilgan.

Muallifning bayon etishicha, «...virtual dunyo qa’ridan kelayotgan bu «tiniq» gaplarga na ishonishni va na ishonmaslikni ham bilmay qoldim.

Nazarimda, bu samimiyat va hozirjavoblikda qandaydir ayyorona sohtakorlik, ustamona mubolag‘a, o‘z nomi bilan sun’iy qalb yashiringandek...» tuyuladi.

Sun’iy intellekt haqida gap ketganda Chingiz Aytmatovning «Asrga tatigulik kun»idagi Manqurt ham yodimga tushaveradi. Men bu asarni o‘qiganimda asardagi onaga nisbatan vahshiylik qilgan farzandga nafratim oshib, uni qoralamaganman, aksincha, unga ham onaga bo‘lgani kabi juda qattiq achinganman. Chunki u ham Allohning bandasi va U yaratgan beg‘ubor, pokiza jonzot edi. U mo‘min qilib yaratilgandi va lekin inson qavmidagi zamondoshlari uni shu ko‘yga soldilar. Manqurt o‘zini, o‘tmishini, ismini, ota-onasining kimligini va umuman bu tushunchalar nimani anglatishini butunlay yoddan chiqargandi.

Zero, manqurt ham inson ijodining mahsuli. Faqat muayyan shaxs tomonidan aniq maqsadni ko‘zlab, sochi qirtishlab olinib, boshiga yangi so‘yilgan tuyaning bo‘yin terisi qoplanib, terining boshni tobora qattiq qisishi oqibatida xotirasi, aql-idroki, umuman, insonga xos xislat-fazilatlaridan mahrum etilgan odam.

Bir so‘z bilan aytganda, dasturlashtirilgan robot. Ya’ni, sun’iy intellektning o‘tgan asrlardagi prototipi

- Bobur Alixonov aytganidek «sun’iy qalb».

Sun’iy intellekt kerak yoki kerak emasligi haqida bahs yuritish, nazarimda, hozir nojoiz. Chunki u hayotimizga chuqur singishga ulgurdi. Hozir biz real hayotda sun’iy intellektlar bilan birga, yelkama-yelka, qaysidir ma’noda ular maslahati yoxud yordamidan huzurlanib yashayapmiz. Qo‘limizdagi mobil telefon vositasida sun’iy intellekt ilovalari xizmatlaridan keng foydalanib yuribmiz ham.

Demak, biz virtual xizmatlar hayotimizga singib ulgurganini chuqur idrok etmayapmiz. Vaholanki, »Vserossiyskiy kriminologicheskiy jurnal»da yozilishicha «...xalqaro konsalting agentliklari ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yilning o‘zida raqamli transformatsiyalarga qaratilgan investitsiyalar ko‘lami 58 trillion dollardan oshib ketdi...».

Yana bir gap: ayni paytda xarajatlar hosilasi sifatida antropomorf (inson qiyofasidagi) sun’iy intellektlar paydo bo‘ldiki, ularni o‘z «egasi»dan farqlash mushkul bo‘lib qoldi. Va alaloqibat, hali to‘liq rivojlanishga ulgurmagan Sun’iy intellektlarni tizginlash, jilovlash vositalariga keskin zarurat paydo bo‘ldi. Ana shundek qiyofalarni qo‘llash vositasida sodir etilayotgan jinoyatlar hayotimizning barcha sohalariga kirib ulgurdi va hatto O‘zbekiston saylov qonunchiligiga ham sun’iy intellekt imkoniyatlaridan g‘arazli maqsadlarda foydalanganlik uchun jazo choralarini kiritish zarurati yuzaga keldi.

Shularni birma-bir xayoldan o‘tkazar ekansan, beixtiyor xassos shoirimiz Erkin Vohidovning quyidagi misralari esga keladi:

Zarrani ijod etib, dahshat balo bunyod etib,

Oqibatni yod etib, hayron o‘zing, hayron o‘zing.

Intervyuga munosabat ma’nosida yoza boshlagan maqolamga shu yerda nuqta qo‘ydim. Aks holda bundan battarroq «o‘tlab» ketishim aniq. Chunki Bobur Alixonov ko‘targan mavzu shunday - kelajak oldidagi hadik ongosti xotiralarimizdagi shubha-yu, nadomatlarni uyg‘otib yuboradi. O‘ylashga, tafakkur qilishga undaydi va allanechuk shunday maqolalarni kutib qolasan...

Mirakmal MIRALIMOV,
 jurnalist
“Milliy tiklanish” gazetasining 2025-yil 19-fevral sonidan olindi