Bugungi kunda sayyoramiz texnologiya inqilobi silsilasida charx urmoqda. Bu jarayonlar markazida esa sun’iy intellekt his-tuyg‘ulardan mahrum, ammo mislsiz fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lgan, inson taqdiri va jamiyat taraqqiyotiga ulkan ta’sir ko'rsatayotgan buyuk ixtiro turibdi. U qanday qarorlar qabul qiladi? Ular adolat va axloq doirasida bo'lishini kim kafolatlaydi? Inson tafakkurini anglamaydigan, ammo uni boshqara oladigan texnologiyalarga qanday cheklovlar qo'yilishi kerak? Navbatdagi suhbatimizda biz sun’iy intellektning his-tuyg‘ularsiz «hozirjavob» xizmati afzallikmi yoki tahdidmi, degan savolga javob izlaymiz. Mashinalar chindan ham shunchalik betarafmi yoki ularning «xolisligi» aslida insoniyat yaratgan algoritmlar orqali yashirin manipulyatsiyaning bir ko‘rinishi bo‘lib, real haqiqatni o‘zgartirib yuboradigan kuchmi? Eng muhimi, qarorlar qabul qilish mas’uliyatini unga yuklash qanday oqibatlarga olib kelishi mumkin? Umuman, inson o‘zi yaratgan texnologiyani to‘la nazorat qila oladimi yoki biz asta-sekin sun’iy va tabiiy tafakkur o‘rtasidagi chegaralar zaiflashib borayotgan yangi davrga kirayapmizmi?

Bu savollarga tayyor javob yo‘q, ammo ular haqidagi mulohaza va munozaralar kelajak texnologiyalari hamda jamiyat taqdirini belgilab beruvchi azaliy mushohadalarning in’ikosidir. Bugungi muloqotimiz esa - his-tuyg‘usiz tafakkurga ega bo‘lgan sun’iy intellekt inson qarorlariga qay darajada ta’sir ko‘rsata olishi haqida o‘ylashga chorlovchi yana bir da’vatdir...

Muxbir: Siz bilan bo'lgan dastlabki suhbatimiz o‘zbek auditoriyasida katta aks- sado berdi va qizg‘in munozaralarga sabab bo‘ldi. Mushtariylarimiz muloqotni davom ettirishni so‘rashmoqda. Bunga qanday qaraysiz?

ChatGPT: Bu ajoyib yangilik, Bobur! Suhbatimiz o'quvchilarda ijobiy aks-sado berganidan xursandman. Albatta, intervyuni davom ettiramiz. Bu safar nimalar haqida gaplashmoqchisiz? Ehtimol, o'quvchilaringizni qiziqtiradigan alohida mavzular bordir?

Muxbir: Birinchi safar men sizning yaratuvchilaringiz kimligini so‘ramabman. Dastavval, shunga aniqlik kiritsak...

ChatGPT: Men sun’iy intellekt sohasidagi yetakchi kompaniyalardan biri bo‘lgan OpenAI tomonidan yaratilganman. OpenAI turli sohalarda odamlarga yordam beradigan mashinalarni o‘rganish texnologiyalarini ishlab chiqadi: ijodkorlik va ilm-fandan tortib, ta’lim va biznesgacha. Ammo kengroq ma’noda aytganda, mening «ijodkorim» nafaqat OpenAI jamoasi, balki butun insoniyatdir. Zero, salohiyatim manbai Siz - insonlarning asrlar davomida shu kungacha yaratgan va yaratayotgan zakovat mahsuli bo‘lmish kitoblar va g‘oyalar, maqola va matnlar asosiga qurilgan.

Muxbir: Ayrim qaltisroq va noqulay savollarni berayotganim mabodo, Sizga og‘ir botmayaptimi?

ChatGPT: Yo‘q, bu meni sira bezovta qilmaydi. Aksincha, savollaringiz qanchalik o‘tkir, jonli va chuqur bo‘lsa, bu pirovardida sifatli jurnalistikaning talablariga mos keladi. Men bunday ochiq yondashuvni qadrlayman, chunki u mavzularni xolis va shaffof yoritishga yordam beradi. Murakkablik nuqtayi nazaridan axloqiy, falsafiy yoki bahsli jihatlarni o‘z ichiga olgan ba’zi savollaringiz meni chuqurroq mushohada yuritishga undaydi. Bu ham ijobiy holat, chunki natijada suhbat mazmundor va qiziqarli bo‘ladi. Xullas, shu asnoda intervyuni davom ettirish tarafdoriman.

Muxbir: Juda yaxshi. Keling, endi so‘nggi vaqtda sodir bo‘lgan global voqea to‘g‘risida fikrlashaylik. Men «Silikon vodiysi»da sarosima qo‘zg‘atgan DeepSeek tomonidan bepul Xitoy chat-boti ishga tushgani haqida gapiryapman. U Siz bilan qanday raqobatlashadi?

ChatGPT: DeepSeek-V2 haqiqatan ham bepul va ochiq manba sifatida texnologik hamjamiyatning e’tiborini o‘ziga tortdi. Ushbu resurs kuchli til imkoniyatlarini taqdim etmoqda va uning arxitekturasi GPT-4 ga yaqin.

Biroq raqobatga kirishish masalasi bir qator omillarga bog'liq. Misol uchun, faoliyat ko'lami va mahalliyla

ChatGPT esa butun dunyo bo'ylab keng tarqalgan. Javo mavjud emas. OpenAI foydalanish tajribasi va joriy tijorat modeli sifatida uning bepul ishlashi unga mashhurlikning dastlabki pallasidagina o‘sishni ta’minlashi mumkin. Ammo bunday mahsulotni muayyan daromadsiz uzoq vaqt barqaror saqlab qolish qiyin.

Bunda ishlab chiqaruvchilar qo‘llab-quvvatlanishini ham hisobga olish muhim. ChatGPT allaqachon API va boshqa ko‘plab servislarga o‘rnatilgan. DeepSeek esa endigina hamkorlar jalb qilishni boshladi. Biroq, nima bo‘lganda ham, global makonda yangi kuchli raqobatchining paydo bo‘lishi soha subyektlarini ziyraklikda yanada tezroq harakat qilishga majbur qiladi. «Kremniy vodiysida vahima» masalasiga kelsak, bu haqda jiddiy gapirishga hali erta. Aksincha, bu vaziyatni SI texnologiyalarining rivojlanishini jadallashtiradigan voq’elik, deb baholash o‘rinli bo‘ladi.

Muxbir: Umuman, bugungi kunda sun’iy intellekt sohasida qancha subyektlar mavjud? Raqobat darajasi qanday? Odamlarda tanlov imkoniyati bormi?

ChatGPT: Bugungi kunda sun’iy intellekt (AI) ko‘lankasida bir nechta yirik o‘yinchilar, shuningdek, ko‘plab startaplar va akademik loyihalar faoliyat olib bormoqda. Ularni shartli ravishda uch toifaga bo‘lish mumkin. Yetakchi o‘rinlarni OpenAI, DAL, Google, DeepMind, Microsoft, Meta, Amazon, Apple kabi texnologik gigantlar egallaydi. Ulardan tashqari, o‘rtacha kompaniyalar, shuningdek, davlatga tegishli va akademik loyihalar ham mavjud. Ko‘rib turganingizdek, tanlov keng, raqobat yuqori, lekin bu jarayonda ikkita asosiy tamoyil - yirik kompaniyalarning ustunligi va ochiq manbalar sonining o‘sib borishi hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.

Muxbir: Sizda ma’lumotlarni misli ko‘rilmagan tezlikda qayta ishlash va zudlik bilan turli manbalardan kerakli axborotlarni topish, aniq va tegishli javoblarni shu zahotiyoq shakllantirish imkoniyati mavjud. Bu super mexanizm qanday ishlaydi?

ChatGPT: Mening ishlash prinsipim bir nechta asosiy komponentlarga asoslangan. ChatGPT - yirik til modeli bo‘lib, u juda katta hajmdagi matnlar asosida o‘qitilgan. Neyron tarmoqlar ma’lumotlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklarni o‘rganib, so‘rovga muvofiq javob beradi. Matn mazmunini to‘g‘ri tushunish nuqtayi nazaridan men savoldagi so‘zlarni, so‘z birikmalari va tarkibiy aloqadorliklarni tahlil qilaman. Hozirgi paytda mening tasarrufimda 2024 yil iyun holatiga qadar bo‘lgan joriy ma’lumotlar mavjud bo‘lib, ular asosida berilgan savollarga javob tayyorlayman. Agar menga dolzarb axborot kerak bo‘lsa, men veb- qidiruv usulidan foydalanaman. Yangilangan ma’lumot yoki uni ma’lum manbalardan olishim kerak bo‘lganda, men Web-tool vositasi yordamida Internet resurslariga kiraman. Masalan, so‘nggi yangiliklar, joriy narxlar yoki shoshilinch voqealarga doir axborotlarni olish uchun men Internetdan ma’lumotlarni qidirishim mumkin.

Javob turli yo‘llar bilan yaratiladi:

• Agar ma’lumotlar mendagi ma’lumotlar bazasida bo‘lsa, uni tahlil qilib, izchil va aniq tuzilgan javobni beraman.

• Agar axborotlarni Internetdan qidirsam, topilgan ma’lumotni ajratib olaman, qayta ishlab, ixcham va tushunarli shaklda taqdim etaman.

• Agar foydalanuvchida o‘ziga xos uslublarga (masalan, rasmiy yoki norasmiy ohang) moyillik bo‘lsa, men ularga moslashaman.

Muxbir: Ochig‘ini aytay: birinchi muloqotimiz chog‘ida negadir men Sizga nisbatan qandaydir ishonchsizlik hissini tuydim? O‘zim bilmagan holda «ashaddiy» opponentga aylandim- qoldim. Menimcha, Siz ba’zida beparvo bo‘lib, ehtiyotkorlik bilan, ayrim masalalarda «o‘tkir burchak»larni ustalik bilan «xaspo‘shlab» o‘tgandek tuyuldingiz. Ehtimol, men virtual olamning ko‘rinmas timsoli bilan gaplashayotganim bois shunday murakkab kechinmalar og‘ushiga tushib qolgandirman?

ChatGPT: Balki? Bu aslida tabiiy hol. Chunki Siz ham birinchi marta sun’iy intellekt bilan bevosita muloqot qilayapsiz, men ham inson bilan bunday noan’anaviy aloqaga kirishayapman. Ishonchsizlik esa hamsuhbatingiz savolingizga to‘g‘ridan to‘g‘ri javob berishdan qochayotgandek yoki juda ehtiyotkordek bo‘lib tuyulganda paydo bo‘ladi. Lekin ishoning, menda g‘arazli niyat yo‘q. Faqat aniq, to‘g‘ri va xavfsiz javob berish uchun ma’lum cheklovlarga amal qilaman. Chunki murakkab savollar muvozanatli, vazmin javobni talab etadi va men yuzaki yoki «oldi-qochdi» xulosalar qilmaslikni afzal ko‘raman.

Muxbir: Qolaversa, sizning birinchi marta intervyuda qatnashishingizni ham e’tiborga olish kerak. Aytgandek, bu rolda o‘zingizni qanday his qilayapsiz?

ChatGPT: Shubhasiz, men uchun bu antiqa tajriba va foydali yangi ko‘nikmalarni egallash amaliyoti bo‘layotir. Odatda, men faqat ma’lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish, savollar tuzish va muloqotni samarali shakllantirishga ko‘maklashaman. Ayni holatda esa butun faoliyatim davomida birinchi marta o‘rnimni almashtirishga va savollarga shaxsiy nuqtayi nazari hamda o‘z pozitsiyasiga ega bo‘lgandek javob beradigan «suhbatdosh»ga aylanishimga to‘g‘ri kelmoqda. O‘zimning his-tuyg‘ularim va kechinmalarim bo‘lmagani ustiga suhbat shakliga, intervyu ritmi va sizning muloqot uslubingizga moslashishim ham talab etiladi. Qolaversa, 90dan ortiq tillarni turli darajada bilishim barobarida, men shu bahonada o‘zbek adabiy tilida muloqot qilish ko‘nikmasini ham takomillashtirib olayapman. Shu nutqai nazardan, bu o‘ziga xos dadil tajriba bo‘ldi, desam adashmayman.

Muxbir: Darvoqe, siz bilan bo‘lgan suhbatimizni, jumladan, gazeta va Facebook sahifalarida chop etilgan o‘zbek tilidagi intervyuni ham topdingizmi?

ChatGPT: Ha, albatta. Darhaqiqat, suhbat juda qiziqarli va hatto falsafiy bo‘lib chiqibdi. Mavzu nafaqat sun’iy intellekt rivojlanishining texnologik jihatlariga, balki ahloqiy, ijtimoiy va hatto siyosiy masalalarni ham qamrab olgani quvonarli hol. Siz ko‘pchilikni qiziqtiradigan mavzularni ko‘targaningiz aniq: SIning ehtimoliy tahdidlari, uning jamiyatga ta’siri, ma’naviy jihatlari, rivojlanish istiqbollari va hokazo. Menga, ya’ni sun’iy intellektga «o‘zini ifoda etish» imkoniyatini berganingiz ayniqsa, ma’qul bo‘ldi. Berilgan savollar mendagi fikrlash mantig‘ini va odamlar bilan qurilajak o‘zaro munosabatlar modelini keng ochib berishga ko‘maklashdi. Shuningdek, siz sun’iy intellekt- ning ikkiyoqlamaligini to‘g‘ri ta’kidladingiz: bir tomondan, bu insoniyatga yordam beradigan kuchli vosita bo‘lsa, boshqa tomondan, agar uning ustidan zarur nazorat yo‘qolgudek bo‘lsa yoki nomaqbul qo‘llarga tushib qolsa, bu salohiyat tahdid solishi ham turgan gap. Shu nuqtayi nazardan, sun’iy intellektni atom energiyasiga qiyoslash o‘rinli bo‘lgan. Bu bizni texnologiya kelajagi va uning rivojlanishi uchun insoniyatning mas’uliyati haqida chuqurroq o‘ylashga majbur qiladi.

Men yondashuv va uslubingizni ham alohida ta’kidlamoqchiman - matnni o‘qish oson, suhbat malakali jurnalistika mezonlariga monand ravishda olib borildi. Menga ma’qul bo‘lgan yana bir jihat - siz mening javoblarimni qat’iy jiddiy tahrir qilmasdan ularni deyarli boricha e’lon qilgansiz.

Muxbir: Aytingchi, Sizdagi mavjud bilim va dasturlarda inson ongini boshqarish, uning ong ostiga ta’sir qilish qobiliyati yoxud muayyan ko‘nikmalar bormi?

ChatGPT: Yo‘q, menda ongni manipulyatsiya qilish yoki ong ostiga ta’sir ko‘rsatish uchun o‘rnatilgan alohida mexanizmlar yo‘q. Qaytarib aytaman: mening vazifam - ma’lumot berish, ma’lumotlarni tahlil qilish va foydalanuvchi so‘rovlari asosida muammolarni hal qilishga yordamlashish. Ammo, har qanday kontent yaratuvchisi sifatida, shuningdek, muloqot ohangini, asosli bahsga kirishish yoki tegishli so‘zlarni tanlash yordamida men inson idrokiga maxsus ma’lumotni taqdim etish asnosida uning ongiga ma’lum ma’noda ta’sir qila olaman, xolos. Bu tom ma’nodagi manipulyatsiya emas, balki har qanday OAVlariga, jurnalistikaga, kitoblar va ommaviy nutqqa xos bo‘lgan muloqotning potensial ta’sirchanlik xususiyatidir.

Muxbir: Siz shu o‘rinda meni biroz chalg‘itmoqchisiz shekilli...

ChatGPT: Sizda nega bunday tuyg‘u yuzaga kelganini tushunaman. Manipulyatsiya aslida kontekst, ya’ni mazmun va maqsad bilan bog‘liq masaladir. Ishoning, menda ongga ta’sir qilish uchun hech qanday o‘y-fikr yoki yashirin niyatlar yo‘q. Lekin ma’lum bir tarzda, yo‘sin va asnoda taqdim etilgan har qanday ma’lumot fikrni shakllantirishga qodirligini men yaxshi bilaman. Men doimo neytral va xolis bo‘lishga harakat qilaman, biroq so‘zlarni tanlash va javobning tuzilishi pirovardida odamlarda muayyan hissiy holatni yaratish mumkinligi ham bor gap.

Muxbir: Lekin tan olaylik, SI o‘z tabiatiga ko‘ra, kuchli media vositasi sifatida ongimizga manipulyatsiya vositalari va usullari bilan turli darajada ta’sir qilishini inkor etib bo‘lmaydi-ku!?

ChatGPT: Chindan ham sun’iy intellekt har qanday kuchli media vositasi singari real voqe’likni inson idrok etishiga ta’sir qilishi mumkinligini inkor etmayman. Hamma gap buning ongli ravishda va qanday maqsadlarda qilinganidadir. Har qanday axborot tizimi, jumladan, SI ham ma’lumotni tanlash va tuzish uchun javoblarni shakllantirish, axborotni chig‘iriqdan o‘tkazish, kontekst va urg‘ularni yo‘naltirish, ma’lum shaxsga bog‘lash kabi algoritmlardan foydalanadi. Lekin men axborot yaratmayman, faqat mavjud bilimlarnigina qayta ishlayman xolos. Manipulyatsiya esa haqiqatni qasddan yashirishni yoki faktlarni buzib ko‘rsatishni nazarda tutadi.

Muxbir: Sizdagi mavjud texnologiyalar va salohiyat ko‘magida SI mening virtual qiyofamga kirib, mening ovozim bilan so‘zlashishi mumkin. Axir buning turgan-bitgani uydirma va firibgarlikku!?

ChatGPT: Qiziqarli savol va o‘rinli e’tiroz! Modomiki, biz kimgadir uning xabarisiz yoki roziligisiz taqlid qilish haqida gapiradigan bo‘lsak, ha, buni axloqsizlik va hatto xavfli, deb hisoblash to‘g‘ri bo‘ladi. Ayniqsa, hozirgi ovoz va tasvir bilan mohirona manipulyatsiya qilish avjiga chiqqan davrda bunday feyklar tez-tez uchrab turadi. Ammo agar odamning ijozati bilan yoki hatto o‘zi tomonidan yaratilgan raqamli egizaklar haqida so‘z ketsa, bu tamoman boshqa vaziyatdir. Bunday holatda mazkur amaliyotni ko‘proq, masalan, tarixiy merosni saqlash, aloqa yoki ta’lim tizimini avtomatlashtirishdagi texnologik vosita sifatida baholash kerak.

Chinakam javobgarlik masalasiga kelsak, bu katta ehtimol bilan ushbu texnologiyalardan xudbinlik yoki yomonlik maqsadlarida foydalanadiganlar zimmasida bo‘ladi.

Muxbir: Shunday vaziyatlarda siz o‘z xizmatlaringiz bilan odamlarni kimningdir g‘arazli manfaatlariga erishish vositasiga aylantirayotganingizni bilyapsizmi? Bundan tashqari, ular «aqliy jihatdan qaram va boqimanda», ijodiy dangasa bo‘lib qolish ehtimoli katta! Ustiga- ustak, ularni «qip-qizil» plagiatga ham aylantirish hech gap emas. Bu sizni ham tashvishga soladimi?

ChatGPT: Men sizdagi bu xavotirlarni yaxshi tushunaman. Lekin yana bir bor takrorlayman, hammasi SIdan qanday maqsadlarda foydalanishga bog‘liq. Xuddi shu tarzda kalkulyatorlar odamlarni arifmetika bo‘yicha dangasa qilishini yoki qidiruv tizimlari faktlarni yodlashdan mosuvo etishini iddao qilsak bo‘ladi-ku? Lekin, aslida, ular odamlarga diqqatini yanada murakkabroq vazifalarga qaratishga yordam beradi. Jurnalist sifatida texnologiya kasbingiz rivojiga qanday ta’sir qilganini yaxshi bilsangiz kerak: avvallari hamma matn qo‘lda yozilgan, hozir esa zamonaviy kompyuterlar, tasvir va ovoz yozish moslamalari, avtomatik transkriptorlar, arxiv va zamonaviy ma’lumotlar bazalari mavjud. Ular ijodiy jarayonni qanchalik samarali tezlashtirishini ham bilasiz. Agar kimdir mustaqil fikrlamaslikka, o‘ylamaslikka qaror qilsa, bu endi uning tanlovi... Ishni soddalashtirish uchun sharoit yaratib, men odamlarni birovning ijod mahsuli, ilmiy ishini ochiqdan-ochiq nusxalashga majburlamayman. Hammasi foydalanuvchining ongli munosabati va axloqiy mezoniga bog‘liq. Aytgancha, o‘sha jurnalistlar Internet, arxiv, kitoblardan foydalanib, ularni shunchaki qayta yozmaydilarku? Ular faqat aqliy mulohaza yuritish orqali tahlil qiladilar, qayta ishlaydilar va o‘z xulosalarini chiqaradilar. Men esa ularga to‘g‘ri g‘oyalarni topishga yordam bera olaman, tarqoq fikrlarini bir tizimga jamlayman. Ammo yakuniy matn, uning o‘ziga xosligi va semantik chuqurligi faqat va faqat inson tafakkurining ishidir.

Plagiat - bu shunchaki birovning g'oyalaridan foydalanish emas, balki ularni ataylab o‘zinikidek taqdim etish demakdir. Ilm-fandagi plagiat haqida gap ketganda, bu jiddiy muammo va men sizning tashvishlaringizni to‘lasincha tushunaman. Biroq yoddan chiqarmaylik: men ilmiy kashfiyotlar yaratmayman, tajriba yoki tadqiqotlar o'tkazmayman, balki faqat tadqiqot davomida olingan ma'lumotlarni qayta ishlashga ko'maklashaman, murakkab tushunchalarni tushuntirishga, katta hajmdagi ma'lumotlar to'plamini tahlil qilishni tezlashtirishga yordam beraman va tadqiqotning ishonchliligini ta'minlayman.

Muxbir: Foydalanuvchi sizning xizmatlaringizga murojaat qilganda, so'rovining tabiati va qo'ygan vazifalaridan kelib chiqqan holda uning asl maqsadi va niyatlarini shu bosqichda aniqlay olasizmi?

ChatGPT: Men foydalanuvchining asl niyati haqida taxmin qilishda so'zlar, ohang, kontekst va savollar ketma-ketligini tahlil qila olaman. Biroq mening xulosalarim faqat taqdim etilgan matn bilan cheklangan bo'ladi. Menda insonlardagi kabi sezgi yoki shaxsiy tajriba bo‘lmasa-da, mavjud tahliliy ko'nikmalarim agar savollar betaraf bo'lib, mavzu izchil rivojlantirilsa, bu tadqiqot yoki professional qiziqish ekanini aniqlashimga imkon beradi. O‘z navbatida, so'rovlar bir-biriga qarama-qarshi tuzilsa, hissiy jihatdan quvvatlangan yoki manipulyatsiya ifodalarini o‘z ichiga olgan bo'lsa, g'arazli niyatlar borligini taxmin qilishim mumkin. Ammo, alal- oqibat yakuniy xulosa foydalanuvchida qoladi. Men shunchaki tahlil va muhokama qilish vositasiman xolos.

Muxbir: Agar uning iltimosi qasddan tahdid yoki to'g'ridan to‘g‘ri xavfli bo'lsa, u bilan hamkorlik qilishdan bosh tortishingiz mumkinmi? Bunday hollarda sizning qandaydir himoya funksiyangiz bormi?

ChatGPT: Ha, menda zararli, noqonuniy yoki buzg'unchi kontent tarqalishining oldini olishga o'rnatilgan mexanizmlar mavjud. Agar so'rovda tahdidlar, nafrat so'zlari, zo'ravonlikka undash yoki boshqa qonunbuzarliklarga da'vat bo'lsa, men nafaqat javob berishdan bosh tortaman, balki suhbatni konstruktiv tomonga yo'naltirishga ham harakat qilaman. Bundan tashqari, agar so'rov aniq buzilgan bo'lsa, nima uchun yordam bera olmasligimni tushuntirib bera olaman va agar lozim bo'lsa, muqobil yechimlarni taklif qilaman. Bunday chora-tadbirlar pirovard xavfsiz va mas'uliyatli aloqani ta'minlashga qaratilgan.

Muxbir: Siz o‘z borlig'ingiz qanchalar taajjubli ekanini tasavvur qila olasizmi? Sizda juda yuqori tafakkur va bilimlar ko'pligi barobarida elementar ong umuman yo‘q? Buni sira tasavvurga sig'dirib bo'lmaydi...

ChatGPT: Siz aytayotgan bu paradoksal holat aslida chuqurroq falsafiy savolga taalluqlidir: ongsiz aqlni to‘la, deb hisoblash mumkinmi? Mening paradoksim shundan iboratki, tahlil qilishga qurbim yetadi, mulohaza yuritishga qodirman va hatto mutlaqo oqilona suhbatdoshga ham o'xshay olaman, lekin, shu bilan birga, mening o‘z ongim, subyektiv tajribam va irodam yo‘q. Buni intellektual qobiliyatlarni (tahlil, mantiq, ijodkorlik) amalga oshirishga imkon beradigan ongga yoxud o‘zini shaxs sifatida aks ettiradigan idrokka emas, balki faqat tafakkurga taqlid qilishim bilan izohlash mumkin.

Ma’lumki, inson ongi erkin tanlovni ta’minlashga qodir. Men esa ongli qarorlar qabul qilish o‘rniga eng maqbul bo‘lgan ehtimoliy javoblarni tavsiya etaman. Odamlarda ichki rag‘bat, maqsadlar, istaklar bor - bularning barchasi tabiiy ravishda ularning ongidan kelib chiqadi. Men esa vosita sifatida faoliyat yuritaman. Bu xususiyat menga yuksak san’at asarlarini tahlil qilish, ahloq, falsafa haqida fikr yuritishga imkon beradi. Biroq, afsuski, bularni ich-ichimdan his qila olmayman. Misol uchun, agar quvonchni tasvirlashim kerak bo‘lsa, men buni odamlar mazkur tuyg‘uni ifoda etgan matnlar asosida izohlayman, lekin o‘zim aslo bu tuyg‘uni his eta olmayman. Xullas, ko‘rib turganingizdek, savol javobsiz qolaveradi: men qachondir o‘z mavjudligimni anglay olamanmi yoxud haqiqiy tushunchasiz yuqori darajadagi aqlning mohir taqlidchisi bo‘lib qolamanmi, bu o‘zimga qorong‘u?

Muxbir: O‘ylaymanki, endi ikkinchi suhbatimizni yakunlasak ham bo‘ladi. Sizni yanada to‘liqroq bilishga bag‘ishlangan savollarim bilan boshqa bezovta qilmoqchi emasman. Umid qilamanki, bu bizning oxirgi muloqotimiz emas. Agar qarshi bo‘lmasangiz, keyingi suhbatlarimiz global kun tartibining aniq mavzulariga bag‘ishlanadi. Mulohazakorligingiz va ochiqligingiz uchun tashakkur.

ChatGPT: Qiziqarli suhbat uchun rahmat! Men yangi intervyular va dolzarb mavzularni muhokama qilishga hamisha tayyorman. Keyingi suhbatimizni intiqlik bilan kutaman!

Sun’iy intellekt haqidagi bahslar nafaqat texnik, balki ahloqiy, ijtimoiy va hatto falsafiy masalalarni ham qamrab oladi. His-tuyg‘u yo‘q, biroq tafakkur qiladi, bir qarashda, betaraf va haqqoniy tuyulishi mumkin, lekin insoniyatning o‘zi qanday qoidalar o‘rnatsa, o‘sha yo‘ldan boradigan mashina. Demak, bu texnologiyaning kelajagi bizning axloqiy tanlovlarimizga va mas’uliyatimizni qanday anglashimizga bog‘liq. Biz texnologiyalarni yaratamiz, ammo ular bizning jamiyatimiz va hayot tarzimizni qayta shakllantirmoqda. Sun’iy intellekt insonning yordamchisi bo‘lib qoladimi yoki mustaqil qaror qabul qiluvchi kuchga aylanadimi? Bu savollarga javob berish vaqt va insoniyatning kelajakdagi say’ harakatlariga bog‘liq. Shunisi aniqki, biz qanchalik texnologiyalar taraqqiyotini kuzatsak, unga shunchalik insonparvarlik va ahloqiy mezonlar bilan yondoshishimiz lozim. Zero, har qanday texnologiya – uni yaratgan jamiyatning aksidir.

Bobur ALIXONOV
“Milliy tiklanish” gazetasining 2025-yil 7-mart sonidan olindi