2025-yil 5-9-aprel kunlari Toshkent Markaziy Osiyo tarixida birinchi marta Parlamentlararo Ittifoqning 150-yubiley assambleyasiga mezbonlik qiladi. Ushbu tadbir 100 dan ortiq milliy parlamentdan 2000 dan ziyod parlamentariysini birlashtiradi, bu esa asosiy global masalalarni muhokama qilish uchun noyob imkoniyat yaratadi. Toshkentning ushbu muhim tadbir uchun maydon sifatida tanlanishi yangi O‘zbekistonning xalqaro parlament diplomatiyasidagi ta’siri ortib borayotgani va uning demokratik islohotlarga sodiqligini namoyon etib, mintaqadagi konstruktiv siyosiy muloqot markazi sifatidagi maqomini tasdiqlaydi.

Parlamentlararo Ittifoq milliy parlamentlarni birlashtiruvchi eng muhim xalqaro tashkilotlardan biridir. Uning hozirgi faoliyati BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish tomonidan belgilangan tamoyilga asoslangan, u “Parlamentlar nafaqat qonunlar chiqarishi, balki ularning ijrosini xalq nomidan nazorat qilishi kerak”, deb bejiz ta’kidlamagan edi.

Ushbu fikrni O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev to‘ldirib, “Parlament haqiqiy demokratiya maktabiga, islohotlarni amalga oshirishda tashabbuskor va hal qiluvchi kuchga aylanishi kerak”, deb uqtirdi.

Bu purma’no so‘zlar O‘zbekistonning parlament nazoratini kuchaytirish, deputatlar korpusi vakolatlarini yanada kengaytirish, qonun ijodkorligi jarayoni shaffofligini oshirish va amalda ta’minlash borasidagi sa’y-harakatlarini aks ettiradi. Parlamentlararo Ittifoqning 150-assambleyasi Toshkentda o‘tkazilishi nafaqat mamlakat uchun ijtimoiy-siyosiy, tarixiy voqea, balki Markaziy Osiyoda parlament diplomatiyasini rivojlantirishda yangi bosqichdir.

Xalqaro parlament diplomatiyasining paydo bo‘lishi va rivojlanishi

Parlamentlararo Ittifoq 1889-yilda taniqli parlamentariylar — fransuz Frederik Passi va britaniyalik Uilyam Rendal Kremer tomonidan tashkil etilgan, parlament diplomatiyasi va xalqaro nizolarni tinch yo‘l bilan hal etishni mustahkamlashga qaratilgan birinchi ko‘p tomonlama siyosiy platforma. 135 yildan ortiq tarixi davomida tashkilot parlament a’zolarining kichik guruhidan 6,5 milliard kishini ifodalovchi 181 ta milliy parlament va 15 ta parlamentlararo tashkilotni birlashtirgan global institutga aylandi. XXI asrda tashkilot nafaqat o‘z ahamiyatini saqlab qolmoqda, balki global muammolarni hal qilishda ham tobora muhim rol o‘ynamoqda.

Bugungi kunda Parlamentlararo Ittifoq demokratik institutlarni mustahkamlash, inson huquqlarini himoya qilish, parlament diplomatiyasini rivojlantirish va Barqaror rivojlanish maqsadlarini (BRM) amalga oshirish yo‘lida faol ishlamoqda.

Tashkilot mamlakatlar o‘rtasida tajriba almashish va parlamentlarning qonun ustuvorligini ta’minlashdan iqlim siyosati va inklyuziv ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishgacha bo‘lgan turli sohalardagi faoliyati samaradorligini oshirish uchun aniq mexanizmlarni ishlab chiqishga ko‘maklashadi.

Dastlab Parlamentlararo Ittifoq maslahat birlashmasi bo‘lib, parlament diplomatiyasidan urushlarning oldini olish vositasi sifatida foydalanish va xalqaro nizolarni muloqot orqali hal qilish uchun tashkil etilgan.

Muhim bosqichlardan biri Parlamentlararo Ittifoqning Millatlar Ligasi, keyinchalik esa BMT bilan hamkorligi bo‘lib, bu yerda parlament tajribasi xalqaro institutlarni demokratlashtirish uchun ishlatilgan.

Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Parlamentlararo Ittifoq faoliyatini kengaytirib, dunyoda mustamlakachilikni tugatish, inson huquqlarini himoya qilish va tinchlikparvarlik masalalariga e’tibor qaratdi. Bu davrda tashkilot xalqaro huquqni shakllantirish, demokratik boshqaruv tamoyillarini ilgari surish va turli mamlakatlarning global jarayonlarda inklyuziv ishtirokini ta’minlashda muhim rol o‘ynadi.

Milliy parlamentlar hamkorligining global platformasi

Parlamentlararo Ittifoqning tor doiradagi ekspertlardan global institutga o‘tish evolyutsiyasi jahon hamjamiyatining o‘zgaruvchan geosiyosiy vaziyatda yanada yaqinroq hamkorlikka intilishini aks ettiradi.

Tashkilot asoschilari xizmatlarini e’tirof etish maqsadida Kremer-Passi mukofoti ta’sis etildi, u parlamentarizm va xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga qo‘shgan ulkan hissasi uchun beriladi.

2018-yil 22-mayda BMT Bosh Assambleyasi 30-iyunni Xalqaro parlamentarizm kuni sifatida rasman ta’sis etdi. 1889-yilning shu kuni Parijda Parlamentlararo Ittifoqning birinchi xalqaro konferensiyasi ochildi va global miqyosda parlament diplomatiyasi tarixini boshlab berdi.

Bugungi kunda Parlamentlararo Ittifoq eng yirik global parlamentlararo tashkilot bo‘lib, 46 mingdan ortiq parlamentiy manfaatini ifodalaydi, bu esa uni muloqot, parlament diplomatiyasi va xalqaro hamkorlik uchun eng muhim platformaga aylantiradi. Tashkilot milliy qonun chiqaruvchi organlar tajribasi va amaliyotini uyg‘unlashtirib, zamonaviy muammolarni bartaraf etish bo‘yicha umumiy strategiyalarni ishlab chiqishga ko‘maklashadi.

Shu bois, Parlamentlararo Ittifoq xalqaro hamkorlikni rivojlantirish va demo­kratik tamoyillarni ilgari surishda muhim rol o‘ynaydi. Tashkilot faoliyatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat.

Birinchi yo‘nalish. Parlament diplomatiyasini rivojlantirish. Parlamentlararo Ittifoq turli mamlakatlar parlamentlari o‘rtasida muloqot, global muammolarni muhokama qilish va yechimlar topish uchun platforma yaratadi. Tashkilot parlamentlarga demokratik tamoyillar, hokimiyat shaffofligi va hisobdorligini mustahkamlashga qaratilgan qonunchilik tashabbuslarini ishlab chiqish va amalga oshirishda yordam beradi.

Ikkinchi yo‘nalish. Tinchlik va xavfsizlikni ta’minlash. O‘sib borayotgan geosiyosiy tahdidlar sharoitida Parlamentlararo Ittifoq mojarolarni hal qilish, xalqaro huquqni rivojlantirish va tinchlikparvarlik faoliyatiga ko‘maklashish borasidagi rolini kuchaytirmoqda. Tashkilot inqirozlarning oldini olish va mamlakatlar o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlash vositasi sifatida parlamentlararo hamkorlikni qo‘llab-quvvatlaydi. Ziddiyatli hududlarda inson huquqlarini himoya qilish, zo‘ravonlikning oldini olish va insonparvarlik yordami ko‘rsatishga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Uchinchi yo‘nalish. Demokratiya va inson huquqlarini ilgari surish. Demokratiya inson huquqlari himoyasi va qonun ustuvorligisiz barqaror bo‘lmaydi. Parlamentlararo Ittifoq erkin va adolatli saylovlarni faol qo‘llab-quvvatlaydi, parlament a’zolari huquqlarini himoya qiladi va kamsitishning har qanday shakliga qarshi kurashadi. Siyosiy erkinliklarni cheklash, muxolifat yetakchilarini ta’qib qilish va deputatlarga nisbatan tahdidlarga qarshi kurash muhim vazifa bo‘lib qolmoqda. Tashkilot, shuningdek, saylov jarayonlari shaffofligini ta’minlash va davlat institutlariga bo‘lgan ishonchni oshirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.

To‘rtinchi yo‘nalish. Siyosatda gender tenglik. Xotin-qizlarning qonunchilik faoliyatidagi ishtirokini rag‘batlantirish ustuvor vazifa bo‘lib qolmoqda. 1997-yildan buyon Gender tenglik bo‘yicha maqsadli dastur amal qilmoqda, uning doirasida jahon parlamentlarida xotin-qizlar ulushi monitoringi olib borilyapti. 2024-yilda bu ko‘rsatkich 26,7 foiz atrofida bo‘lsa-da, mamlakatlar o‘rtasidagi sezilarli farq saqlanib qolmoqda. Tashkilot parlamentlarni xotin-qizlar vakilligini oshirish bo‘yicha samarali mexanizmlar, jumladan, kvotalar, murabbiylik dasturlari va xotin-qizlarning siyosatdagi ishtiroki uchun qulay shart-sharoitlar yaratishni joriy etishga chaqiradi.

Beshinchi yo‘nalish. Yoshlar ishtirokini kuchaytirish. Yosh siyosatchilar aksariyat mamlakatlar parlamentlarida yetarlicha vakillikka ega emas. Bugungi kunda 40 yoshgacha bo‘lgan deputatlarning o‘rtacha ulushi atigi 17,5 foizni tashkil etadi. “I Say Yes to Youth in Parliament!” (Men parlamentda yoshlarga “Ha” deyman!) yosh yetakchilarni jalb qilish, siyosatchilarning yangi avlodini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan tashabbuslarni shakllantirish va ularning qonun ijodkorligi faoliyatida faol ishtirokini ta’minlashga qaratilgan.

Parlamentlararo Ittifoq nafaqat parlamentlararo hamkorlik platformasi, balki global boshqaruvning muhim instituti bo‘lib qolmoqda. Hozirgi sharoitda uning xalqaro xavfsizlikni ta’minlash va inson huquqlarini ilgari surishdagi rolini kuchaytirish zarur, chunki aynan shu yo‘nalishlar butun dunyoda barqaror rivojlanish va tinchlik uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega.

Parlamentlararo Ittifoq rahbarlari

Tuliya Akson (Tanzaniya) — Parlamentlararo Ittifoq prezidenti.

Tuliya Akson 2023-yilda Parlamentlararo Ittifoq prezidenti etib saylandi va bu lavozimni egallagan birinchi afrikalik ayol bo‘ldi. U boy siyosiy va huquqiy tajribaga ega bo‘lib, gender tenglik va inson huquqlarini xalqaro miqyosda targ‘ib qilishda yetakchi o‘rinni egallaydi.

2020-yilda u parlament nazoratini kuchaytirish, hokimiyat shaffofligini oshirish va aholining zaif qatlamlarini himoya qilish bo‘yicha faol ishlagan Tanzaniya parlamentining birinchi ayol spikeri sifatida tarixga kirdi.

Yuridik ta’lim va fan doktori ilmiy darajasini olgan Tuliya Akson ko‘p yillar davomida huquqni himoya qilish faoliyati bilan shug‘ullangan. Uning faoliyati xotin-qizlar va yoshlarning siyosatdagi rolini kuchaytirish, kamsitishlarga qarshi kurashish va parlament faoliyatidan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan.

Uning Parlamentlararo Ittifoq prezidenti etib saylanishi global miqyosda inklyuziv siyosiy jarayonlarni ilgari surishda muhim qadam bo‘ldi, shuningdek, Tanzaniyaning xalqaro parlament hamkorligidagi rolini namoyon etdi.

Martin Chungong (Kamerun) — Parlamentlararo Ittifoq bosh kotibi.

Martin Chungong Parlamentlararo Ittifoq tizimida 30 yildan ortiq vaqt davomida faoliyat yuritib kelayotgan, parlamentarizm sohasidagi eng tajribali mutaxassislardan biridir.

2014-yilda u Parlamentlararo Ittifoq bosh kotibi lavozimini egallagan birinchi afrikalik bo‘lib, bu tashkilot tarixida muhim voqeaga aylandi. Bungacha u 20 yildan ortiq vaqt davomida Kamerun Milliy Assam­bleyasida ishlagan, u yerda qonun ijodkorligi jarayoni, parlament nazorati va davlat boshqaruvi masalalariga ixtisoslashgan.

Parlamentlararo Ittifoqda ishlagan yillarida u mamlakatlar o‘rtasidagi parlament hamkorligini kuchaytirish, ayollar va yoshlar huquqlarini kengaytirish, korrupsiyaga qarshi kurashish, xalqaro majburiyatlarning bajarilishi ustidan parlament nazoratini amalga oshirish bo‘yicha islohotlarni faol ilgari surdi.

“New African” jurnali talqiniga ko‘ra, 2022-yilda Chungong eng nufuzli 100 afrikalik ro‘yxatiga kiritildi, bu esa uning parlamentarizm va xalqaro hamkorlikni mustahkamlashdagi muhim rolini tasdiqladi.

Uning rahbarligida Parlamentlararo Ittifoq o‘z ta’sir doirasini sezilarli darajada kengaytirib, mojarolarni hal qilish, XXI asrning asosiy muammolari bo‘yicha strategik qarorlar qabul qilish va barqaror rivojlanishni ta’minlashga ko‘maklashadigan global parlament diplomatiyasi platformasiga aylandi.

Milliy parlamentlar — barqaror rivojlanish drayveri

Parlamentlararo Ittifoq milliy qonun chiqaruvchi organlar va xalqaro institutlar o‘rtasida vositachilik qilish orqali parlamentlarni Barqaror rivojlanish maqsadlarini (BRM) amalga oshirishga faol jalb qilmoqda. 2025-yil fevral oyida BMTda bo‘lib o‘tgan parlament eshituvlari chog‘ida Parlamentlararo Ittifoq prezidenti Tuliya Akson BRMni amalga oshirish bo‘yicha milliy hisobotlarni tayyorlashda dunyo parlamentlarining atigi uchdan bir qismi ishtirok etayotganini ta’kidladi. Shu bilan birga, qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun zarur moliyaviy resurslar taqchilligi yaqin besh yil ichida 2,5-4 trillion dollarga baholanmoqda.

Bunday vaziyatda parlamentlar barqaror taraqqiyotni ta’minlashda yetakchi rolni o‘z zimmasiga olishi lozim. Ularning asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi.

Qonunchilik yordami — BRMni milliy rivojlanish strategiyasiga integratsiya qilish, innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash hamda ekologik toza texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va qabul qilish.

Budjet nazorati — moliyaviy resurslarning adolatli va samarali taqsimlanishini ta’minlash, ekologiya, sog‘liqni saqlash, ta’lim hamda ijtimoiy himoya sohasidagi tashabbuslarni ustuvor moliyalashtirish.

Shaffoflik va hisobdorlik — xalqaro majburiyatlarning bajarilishini nazorat qilish, korrupsiyaga qarshi kurashish va davlat dasturlari samaradorligini monitoring qilish.

Parlamentlar bugungi kunda nafaqat qonun chiqaruvchi organlar, balki global barqaror rivojlanish jarayonining asosiy ishtirokchilaridir. Ularning faoliyati milliy manfaatlar doirasidan chetga chiqadi: qonunchilik bazasini shakllantirish, budjet jarayonlarini nazorat qilish va hisobdorlikni ta’minlash BRMni amalga oshirishning eng muhim vositasi hisoblanadi.

Parlament a’zolarining jamoaviy sa’y-harakatlari xalqaro hamkorlikni kuchaytirish, qo‘shimcha moliyaviy resurslarni jalb qilish, global iqtisodiy jarayonlarni nazorat qilish va BRMni amalga oshirish uchun milliy hukumatlarning mas’uliyati darajasini oshirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Faqat shunday maqsadli yondashuvda barqaror rivojlanish shunchaki xalqaro deklaratsiya emas, balki dunyoni yaxshi tomonga o‘zgartira oladigan real mexanizmga aylanadi.

Parlamentlararo Ittifoq va O‘zbekiston: parlamentlararo aloqalarning kengayishi va chuqurlashuvi

Keyingi yillarda O‘zbekiston Parlamentlararo Ittifoq, EXHT Parlament Assambleyasi, Yevroparlament, TurkPA, MDH Parlamentlararo Assambleyasi faoliyatida ishtirok etib, xalqaro parlament hamkorligi mexanizmlariga faol integratsiyalashmoqda.

Xitoy faylasufi Shan Yan “Yaxshi qonun xalqqa hurmat ifodasidir”, deb qayd etgan bo‘lsa, Tomas Jefferson “Parlamentning haqiqiy qudrati uning har bir fuqaro manfaatlarini ifodalash qobiliyatidadir”, degan edi. Shu bois, aynan globallashuv davrida O‘zbekiston parlament diplomatiyasini kuchaytirish va BRMni milliy rivojlanish strategiyasiga kiritish bo‘yicha tashabbuslarni amalga oshirmoqda.

Xususan, O‘zbekiston tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasi Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishni jadallashtirishda parlamentlarning roli to‘g‘risida rezolyutsiya qabul qildi, u 80 ta mamlakat tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Ushbu hujjat BRMni amalga oshirish ustidan parlament nazoratining muhimligini ta’kidlab, milliy qonun chiqaruvchi organlarning xalqaro jarayonlardagi rolini mustahkamladi.

O‘zbekistonning Parlamentlararo Ittifoq bilan hamkorligi amaliy va institutsional xarakterga ega: Oliy Majlis palatalari vakillari Ijroiya qo‘mitada, turli qo‘mitalarda faol ishladi, shuningdek, Parlamentlararo Ittifoqning xotin-qizlar va yoshlar forumlarida ishtirok etdi.

Parlamentlararo Ittifoq bilan hamkorlikda amalga oshirilgan asosiy tadbirlar:

1. “Parlamentda yoshlarni qo‘llab-quvvatlaymiz” yoshlar parlament forumi (2021-yil, 22-iyun).
2. Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishda parlamentlararo global hamkorlik masalalariga bag‘ishlangan xalqaro forum (2021 yil, 23-24 iyun), uning yakunlari bo‘yicha Barqaror rivojlanishni ta’minlashda parlamentlarning rolini mustahkamlovchi muhim hujjat — Buxoro deklaratsiyasi qabul qilindi.
3. Parlament ayol rahbarlarining 14-sammiti (2022-yil, sentyabr). Gender tenglik va ayollar huquqlarini kengaytirish masalalariga bag‘ishlangan tadbir turli mamlakatlar parlament a’zolari o‘rtasida tajriba almashishga xizmat qildi.
4. “Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishda parlamentlararo hamkorlik” II xalqaro global forumi (2023-yil, 30-noyabr). Uning yakunlari bo‘yicha parlamentlararo hamkorlikning muhim jihatlarini qamrab olgan Toshkent kommyunikesi qabul qilindi.
5. O‘zbekiston Prezidentining Parlamentlararo Ittifoq delegatsiyasi bilan uchrashuvi (2022-yil, sentyabr). Unda parlament hamkorligi istiqbollari, demokratik islohotlar va xalqaro tajribani milliy qonunchilik tashabbuslariga integratsiya qilish masalalari muhokama qilindi.
6. O‘zbekistonning Parlamentlararo Ittifoqning asosiy hamkori sifatidagi rolini mustahkamlovchi Parlamentlararo Ittifoqning 150-assambleyasini o‘tkazish to‘g‘risidagi bitimni imzolash (2024-yil, mart) va assambleyani 2025-yilda Toshkentda o‘tkazishga tayyorgarlik ko‘rish.
7. O‘zbekistonning Parlamentlararo Ittifoq Ma’muriy kengashi yig‘ilishidagi ishtiroki (2024-yil, oktyabr). Bu yerda xalqaro hamkorlik aloqalarini rivojlantirish va mustahkamlashning keyingi yo‘nalishlari hamda milliy parlamentlarning global jarayonlardagi ta’sirini kuchaytirish masalalari muhokama qilindi.

O‘zbekistonning Parlamentlararo Ittifoq bilan faol hamkorligi nafaqat ikki tomonlama aloqalarni mustahkamlaydi, balki xalqaro miqyosda yanada inklyuziv, shaffof va samarali parlament boshqaruvi tizimini shakllantirishga xizmat qiladi.

Parlamentlararo Ittifoqning 150-assambleyasi O‘zbekistondagi parlament islohotlarining e’tirofi

Parlamentlararo Ittifoq bosh kotibi Martin Chungong mamlakatimizdagi demokratik o‘zgarishlarni yuqori baholab, ularning hokimiyat shaffofligini ta’minlash va parlament faoliyati samaradorligini oshirishdagi ahamiyatini e’tirof etdi.

Parlamentlararo Ittifoqning 150-yubiley assambleyasi poytaxti sifatida O‘zbekiston poytaxtining tanlanishi nafaqat xalqaro parlament hamjamiyatining ishonchi, balki yurtimizda parlamentarizm sohasida tubdan amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarning e’tirofi hamdir. So‘nggi yillarda davlatimizda parlamentning rolini kuchaytirish, uning vakolatlarini kengaytirish va demokratik mexanizmlarni joriy etishda sezilarli yutuqlarga erishildi.

BMTning sobiq Bosh kotibi Kofi Annan “Parlament kuchli bo‘lsa, demokratiya gullab-yashnaydi”, degan edi. Bu fikrni O‘zbekistonda Oliy Majlis palatalarining mamlakatning asosiy demokratik instituti sifatidagi rolini mustahkamlashga qaratilgan tizimli islohotlar yorqin aks ettiradi. Prezidentimiz “Parlament nazorati — bu, avvalo, “xalq nazorati, xalq so‘rovi” ekanini unutmaslik lozim”, deb bejiz uqtirmagan edi.

O‘zbekistonda parlament islohotlarining asosiy yutuqlari:

— umumxalq referendumi natijalariga ko‘ra yangi tahrirdagi Konstitutsiyani qabul qilish (2023-yil). Bosh qonun parlament — Oliy Majlis palatalarining vakolatlarini sezilarli darajada kengaytirdi, ularning o‘zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanati tizimidagi rolini kuchaytirdi;

— parlament institutlari samaradorligini oshirish, huquqiy davlatni rivojlantirish va fuqarolar huquqlarini himoya qilishga qaratilgan 20 dan ortiq yangi qonun ishlab chiqish va qabul qilish;

— hukumat va sud tizimi faoliyati ustidan parlament nazorati mexanizmlarini joriy etish, bu esa davlat jarayonlarining hisobdorligi va shaffofligini oshirdi;

— asosiy masalalar — korrupsiyaga qarshi kurashish, gender tenglik, xotin-qizlar va yoshlar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha yangi parlament komissiyalarini tuzish. Ushbu tashabbuslar dolzarb muammolarga yanada samaraliroq javob berish imkonini berdi;

— parlamentda xotin-qizlar va yoshlar vakilligining o‘sishi. Bugungi kunda Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlarining 38 foizi xotin-qizlardan iborat, bu ko‘rsatkich bo‘yicha O‘zbekiston mintaqada yetakchilardan biri hisoblanadi. Yoshlarning qonun ijodkorligi jarayonidagi faol ishtiroki boshqaruv tizimini modernizatsiya qilish va yanada inklyuziv siyosatni shakllantirishga yordam beradi.

Uinston Cherchill ta’kidlaganidek, “Parlament demokratiyaning yuragi, uning ovozi esa xalq ovozi”. Shu nuqtayi nazardan, Prezidentimizning quyidagi fikri diqqatga sazovor: “Eng muhimi, deputatning ovozi — bu xalq ovozi ekanini hech qachon unutmasligimiz zarur”. Aynan shu tamoyil O‘zbekiston parlamentini isloh qilishning asosini tashkil etadi, bunda deputatlar va senatorlar nafaqat qonunlarni qabul qiladi, balki aholi va hukumat bilan faol hamkorlik qilib, fuqarolarning hayot sifatini yaxshilashga erishadi.

Yubiley forumini o‘tkazish uchun Toshkentning tanlanishi O‘zbekistonning xalqaro siyosatdagi o‘rni ortib borayotgani, demokratik qadriyatlarga sodiqligi va global darajada parlament diplomatiyasini chuqurlashtirishga intilishini tasdiqlaydi.

150-assambleyaning asosiy mavzulari

Parlamentlar tinchlik va xavfsizlikni ta’minlashdan tortib, atrof-muhitni muhofaza qilish va barqaror rivojlanishgacha bo‘lgan global muammolarni hal qilishda muhim rol o‘ynashi mumkin va kerak. Bunday sharoitda O‘zbekiston nafaqat xalqaro tashabbuslarda ishtirok etishga, balki global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvlarni taklif qilish orqali parlament diplomatiyasining asosiy markazlaridan biriga aylanishga intilmoqda.

Parlamentlararo Ittifoqning Toshkentda bo‘lib o‘tadigan 150-assambleyasi “Ijtimoiy taraqqiyot va adolat yo‘lidagi parlament harakatlari” mavzusi doirasida butun jahon hamjamiyati uchun dolzarb bo‘lgan keng ko‘lamli masalalarni qamrab oladi. Asosiy mavzular orasida:

1. Parlament diplomatiyasi nizolarning oldini olish vositasi sifatida. Global beqarorlik sharoitida parlamentlar tinchlikparvarlik jarayonlarida muhim rol o‘ynaydi, muloqot, diplomatik muzokaralar va xalqaro inqirozlarni hal qilishga ko‘maklashadi.
2. Barqaror rivojlanish va ekologik xavfsizlikni ta’minlashda parlamentlarning roli. Barqaror rivojlanish maqsadlari ijrosi ustidan parlament nazorati, ekologik tashabbuslarni qonuniy tartibga solish va “yashil” iqtisodiyotga o‘tish masalalari muhokama markazida bo‘ladi.
3. Parlament faoliyatida gender tenglik va xotin-qizlar huquqlarini kengaytirish. Qonun chiqaruvchi organlarda ayollar vakilligini oshirish, siyosatda ayollar uchun to‘siqlarni bartaraf etish va gender tenglik bo‘yicha strategiyalarni amalga oshirish.
4. Parlamentlar faoliyati samaradorligini oshirish uchun raqamli texnologiyalardan foydalanish. Qonun ijodkorligi faoliyatiga raqamli yechimlarni joriy etish, elektron parlamentni rivojlantirish va kibertahdidlar sharoitida ma’lumotlarni himoya qilish.
5. Xalqaro terrorizm, uyushgan jinoyatchilik va kibertahdidlarga qarshi kurash choralari. Xavfsizlik sohasida parlamentlararo hamkorlikni mustahkamlash, global tahdidlarga qarshi kurashish bo‘yicha qonunchilik tashabbuslarini ishlab chiqish va kibermakon sharoitida inson huquqlarini ishonchli himoya qilish.

Bundan tashqari, assambleya doirasida yosh parlament a’zolarining global forumi va Xalqaro xotin-qizlar parlament forumi o‘tkaziladi. Bu Parlamentlararo Ittifoqning inklyuzivlik va qaror qabul qilish jarayonlariga yoshlar va ayollarni jalb qilishga sodiqligini ko‘rsatadi.

Parlamentlararo Ittifoqning 150-assambleyasi: parlament diplomatiyasi tarixida yangi sahifa

O‘zbekiston xalqaro parlament maydonida o‘z mavqeini jadal mustahkamlamoqda. Toshkent shahrida Parlamentlararo Ittifoqning yubiley assambleyasi o‘tkazilishi mamlakatning parlamentarizmni isloh qilish va demokratik institutlarni yanada rivojlantirish borasidagi muvaffaqiyati ­e’tirofidir. Shu o‘rinda Antoniu Guterrish o‘rinli qayd etganidek, parlament a’zolari qonunlar orqali barqaror rivojlanishga erishishga sezilarli hissa qo‘shishlari mumkin. O‘zbekistonning Parlamentlararo Ittifoq ishida faol ishtirok etishi, asosiy xalqaro forumlarni o‘tkazishi va ilg‘or qonunchilik amaliyotlarini joriy etishi mamlakatimizning ochiqlik, barqaror rivojlanish va parlamentarizm tamoyillariga sodiqligini amalda tasdiqlaydi.

Shubhasiz, yubiley assambleyaga Toshkent mezbonlik qilishi O‘zbekistonning xalqaro parlament diplomatiyasini rivojlantirishga qo‘shayotgan hissasining muhim e’tirofi bo‘ladi. Bu nafaqat mamlakatning xalqaro maydondagi mavqeini mustahkamlaydi va jahon hamjamiyati bilan hamkorlik qilish uchun yangi imkoniyatlar ochadi, balki o‘zbek parlamenti diplomatiyasini rivojlantirishning yangi yo‘nalishlarini belgilaydi.

 

Akmal SAIDOV,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati, Parlamentlararo

Ittifoq vitse-prezidenti (2020-2023-yillar), akademik