O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputati, yuridik fanlar doktori, akademik Akmal Saidovning "Parlament yo‘llari: Parlamentlararo Ittifoqdagi ovoz yilnomalari, 2020-2023-yillar" nomli kitobi XXI asrda parlament diplomatiyasi rolining o‘sishi jarayonlarini o‘rganish va hujjatlashtirishga qo‘shilgan muhim hissadir.

Kitob rasman nashr etildi va Toshkentda ilk bor o‘tkazilayotgan Parlamentlararo Ittifoqning 150-Assambleyasi doirasida keng tarqatilmoqda. Ushbu nufuzli anjumanning mamlakatimiz poytaxtida tashkil etilgani, bir tomondan, Parlamentlararo Ittifoq tarixida yangi bosqich boshlanganidan, ikkinchi tomondan, O‘zbekistonning xalqaro parlament hamjamiyatidagi o‘rni tobora ortib borayotganidan yorqin dalolatdir.

Kitob 2020-yildan 2023-yilgacha bo‘lgan davrni qamrab olgan bo‘lib, unda global o‘zgarishlar davrida milliy parlamentlar duch kelayotgan muammolar va imkoniyatlar haqida birinchi shaxs tilidan hikoya qilinadi. Muallifning COVID-19 pandemiyasi oqibatlaridan tortib, global tinchlik, demokratik yangilanishlar, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash choralari, gender tenglik, yoshlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish bo‘yicha munozaralarning qayta boshlanishi xususidagi mulohazalari uning parlament hamkorligi xalqaro kun tartibini qay tarzda shakllantirish va uning o‘zgarishlariga qanday javob berish mumkinligini chuqur anglashini ko‘rsatadi.

Akademik A.Saidov ko‘p yillik tajribaga ega parlament a’zosi, huquq, qiyosiy huquqshunoslik va inson huquqlari bo‘yicha ekspert, shuningdek, Parlamentlararo Ittifoqning sobiq vitse-prezidentidir. Shu ma’noda, ushbu kitobdagi tafsilotlar va ilgari surilgan g‘oyalar o‘ziga xos darajada noyobligi bilan alohida diqqatni tortishi tabiiy.

Bu kitob shunchaki xotiranoma yoki esdaliklar to‘plami emas. Aksincha, muallif uni o‘z kitobxonlariga, xususan, Parlamentlararo Ittifoqning global missiyasi negizidagi institutsional mexanizmlar va siyosiy tafakkurni tushunishga intilayotgan parlament a’zolari, olimlar, diplomatlar va taraqqiyot bo‘yicha mutaxassislar uchun strategik qo‘llanma maqomida yozgan.

Kitobga mavzular bog‘liqligi va solnomaviy izchillik nuqtayi nazaridan tartib berilgan. Bu, o‘z navbatida, kitobxonga Parlamentlararo Ittifoq vaqt o‘tishi bilan qay taxlit rivojlangani va bugungi kunda qanday mavqega egaligini anglash imkonini yaratadi.

Kitobning birinchi qismi Parlamentlararo Ittifoqning institutsional asoslari va rivojlanishiga bag‘ishlangan. Tinchlik tarafdorlari Frederik Passi va Uilyam Rendal Kremer tomonidan 1889-yilda asos solingan Parlamentlararo Ittifoq parlament vositalari orqali tinchlik muloqotini rivojlantirish platformasi sifatida yaratilgandi. Vaqt o‘tishi bilan tashkilot murakkab xalqaro muammolarni hal qilish uchun milliy parlamentlarni birlashtirgan global institutga aylandi.

Muallif ayni shu rivojlanishning asosiy tarixiy burilish nuqtalarini chuqur tahlil etgan. Jumladan, inson huquqlari, barqaror rivojlanish va tinchlikparvarlikni ta’minlashni o‘z ichiga olgan Parlamentlararo Ittifoq vakolatlarining kengayishi jarayonlari talqiniga alohida e’tibor qaratgan.

Ikkinchi qismda muallifning Parlamentlararo Ittifoqdagi rahbarlik lavozimida o‘z vazifalarini bajarish asnosida orttirgan shaxsiy tajribasi bilan tanishish mumkin. A.Saidovning Parlamentlararo Ittifoq Ijroiya qo‘mitasining a’zosi va vitse-prezidenti lavozimida ishlagan yillari global miqyosdagi muhim o‘zgarishlar davriga to‘g‘ri keldi.

A.Saidov, ayniqsa, COVID-19 pandemiyasi avj olgan paytda raqamli transformatsiya va masofaviy muloqot orqali parlament funksiyalarining davom etishini ta’minlash uchun Parlamentlararo Ittifoqning javob choralarini shakllantirishga hissa qo‘shdi. Shuningdek, u fiskal barqarorlik, ekologik qonunchilik va parlament institutlarida shaffoflikni oshirish bo‘yicha islohotlar kabi dolzarb masalalar ustida faol ish olib bordi.

E’tiborlisi, kitobda muallifning inson huquqlari, demokratiya va mojarolarning oldini olish bo‘yicha ijroiya sessiyalari, doimiy qo‘mitalar, ishchi guruhlar va yuqori darajadagi forumlardagi faol ishtiroki batafsil yoritilgan. Ushbu bo‘limlarda Parlamentlararo Ittifoqning ham ichki boshqaruvi, ham Birlashgan Millatlar Tashkiloti va boshqa global tashkilotlar bilan hamkorlik doirasidagi faol tashqi faoliyati ochib berilgani juda muhim.

Kitobda O‘zbekistonning Parlamentlararo Ittifoq doirasidagi yutuqlari va strategik ustuvor yo‘nalishlarig alohida e’tibor bilan g‘oyatda salmoqli tarzda talqin etilgan. O‘zbekiston 2017-yilda Parlamentlararo Ittifoqqa a’zoligi qayta tiklanganidan keyin parlamentlararo hamkorlikning faol ishtirokchisiga aylandi. A.Saidovning Parlamentlararo Ittifoq Ijroiya qo‘mitasiga saylangani, uning ishtirokida ko‘plab xalqaro anjumanlar o‘tkazilgani, Parlamentlararo Ittifoqning zarur nashrlari o‘zbek tiliga tarjima qilingani kabi muhim voqealar unda munosib aksini topgan.

O‘zbekistonning BMT Bosh Assambleyasining "Barqaror rivojlanish maqsadlarini amalga oshirishni jadallashtirishda parlamentlarning rolini oshirish" rezolyutsiyasini taqdim etish tashabbusi kitobdagi nihoyatda ta’sirchan va qamrovdor mazmunda bitilgan eng muhim voqealardan biridir. BMTga a’zo 80 ga yaqin davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlangan ushbu rezolyutsiyada Barqaror rivojlanish maqsadlarini amalga oshirishni integratsiyalash va monitoring qilishda milliy parlamentlarning asosiy roli e’tirof etildi.

To‘g‘ri, bu yutug‘imiz nafaqat kitobda tasvirlangan, balki Parlamentlararo Ittifoqning rasmiy veb-saytida ham hujjatlashtirilgan. Ayni chog‘da, muallif qonunchilik amaliyotini barqaror rivojlanish sohasidagi global majburiyatlarga muvofiqlashtirish borasida O‘zbekiston o‘zining yetakchi mavqeini nechog‘lik mustahkamlaganini ishonchli alfozda ochib bergani tahsinga sazovor.

Kitobda gender tenglikni ta’minlash, yoshlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish bo‘yicha parlament tashabbuslari, xususan, tarixiy voqea – Parlamentlararo Ittifoqqa a’zo davlatlar parlamentlari ayol spikerlarining Toshkentda bo‘lib o‘tgan 14-sammitiga katta e’tibor qaratilgan. Ushbu tadbirda butun dunyo parlamentlari rahbarlari to‘planib, barqaror, inklyuziv va hayotiy kelajakni barpo etishda parlamentlarning rolini muhokama qilgandilar.

Kitobda parlamentlarning tinchlikni mustahkamlashdagi roli ham chuqur ochib berilgan. Dunyoda keskinlik va qutblashuv kuchayib borayotgan bir sharoitda Parlamentlararo Ittifoqning Manama va Luanda deklaratsiyalari kabi tashabbuslari muloqot uchun muhim platforma hisoblanadi. A.Saidovning ayni tashabbuslarni ishlab chiqish va ilgari surishdagi ishtiroki parlament ovozining tinchlik o‘rnatish jarayonlaridagi kuch-shijoatini o‘zida yaqqol namoyon etadi.

Kitobning boshidan-oxirigacha institutsional salohiyatni mustahkamlash muhimligi doimiy ravishda ta’kidlanadi. O‘zbekiston parlamenti nazorat, hisobdorlik va jamoatchilikni jalb qilishning yangi mexanizmlarini joriy etdi. Bu yangilanishlarning aksariyati Parlamentlararo Ittifoq orqali tarqatilgan ilg‘or tajribalar ta’sirida amalga oshirilgan bo‘lib, ayni islohotlar global ishtirok milliy davlat boshqaruvi tizimini qanday takomillashtirishi mumkinligini namoyon etdi.

Kitob mundarijasi mutolaa uchun o‘ta qulay va maqbul tarzda tuzilgan bo‘lib, bunday qulaylik o‘quvchini ham emin-erkin, ham teran tafakkur bilan o‘qib-o‘rganishga undaydi. Har bir bob nazariy kirish qism bilan boshlanib, xulosaviy mulohazalar bilan yakunlanadi. Tadbirlar aks etgan fotosurat, infografika, deklaratsiya va nutqlardan parchalar kabi vizual materiallar hisobiga kitob hatto parlament ishi bilan yaxshi tanish bo‘lmaganlar uchun ham tushunarli va qiziqarli manba sifatidagi qadri yanada ortadi.

Kitobning yakuniy qismida qabul qilingan qarorlar matni ilova etilgan va parlament tadbirlarining ommaviy axborot vositalarida nechog‘lik yoritilishi ochib berilgan. Shuningdek,O‘zbekistonning Parlamentlararo Ittifoq bilan hamkorligi doirasidagi faoliyati solnomasi keltirilgan.

Xulosa qilib aytganda, "Parlament yo‘llari" asarida muallif shunchaki faktlarni qayd etish bilan kifoyalanib qolmagan, balki parlamentlararo aloqalar istiqbollari, yetakchilik mavqei va o‘zaro hamkorlik samaralarini chuqur talqin qilgan. Shu ma’noda, kitob taqdimoti Parlamentlararo Ittifoqning 150-Assambleyasi doirasidagi targ‘ibot ko‘lami bilan cheklanmaganligini ham qayd etish lozim bo‘ladi.

Bu o‘rinda kitob taqdimoti yuzasidan Internetda raqamli axborot-ma’rifat kampaniyasi davom etayotgani haqida so‘z bormoqda. Kitob mazmun-mundarijasi bilan bog‘liq maqola va lavhalar Parlamentlararo Ittifoq va O‘zbekiston Parlamentining veb-saytlarida joylashtirilgan. Zero, kitobdan nafaqat yuqori martabali shaxslar, balki yosh mutaxassislar, talabalar, xalqaro hayotga qiziquvchi keng jamoatchilik vakillari ham foydalana olishini ta’minlash masalasi xuddi shunday yondashuvni taqozo etadi.

Shunday qilib, "Parlament yo‘llari" muallifning shunchaki esdaliklar bitigi emas. Aksincha, u o‘zaro muloqot, hurmat-ehtirom, demokratiya va barqaror rivojlanish tamoyillariga sadoqat ruhi bilan yo‘g‘rilgan hamkorlikka chorlaydigan samimiy va salmoqli asardir.