Dunyo ma’naviy inqiroz yoqasida emas, naq girdob o‘rtasida turibdi...

Va, kech bo‘lsada, bunga qarshi kurashishning yagona chorasi ilm ekani, bunga esa kitobxonlik darajasini oshirish orqaligina erishish mumkinligi aytilyapti. Tan olish kerak, bu kabi fojiaviy holatlarni oldindan ko‘ra olgan Italiya, Germaniya, Buyuk Britaniya va Turkiya kabi rivojlangan davlatlar allaqachon ilmga zo‘r berishyapti, kitob, gazeta va jurnallar o‘qishni qadriyatga aylantirishyapti.

Kuni kecha Toshkentda «O‘zbekiston - kitobxonlar yurti» shiori ostidagi V Respublika «Kitobxonlik haftaligi»ga start berildi. Ma’lumki, Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 14-dekabrdagi «2020-2025 yillarda kitobxonlik madaniyatini rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash milliy dasturini tasdiqlash to‘g‘risida»gi qarori asosida 2021-yildan buyon mamlakatimizda har yili aprel oyida «Kitobxonlik haftaligi» o‘tkazilmoqda.

AOKA, «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi va boshqa tashkilotlar hamkorligida tashkil etilgan haftalikning ochilish marosimida so‘zga chiqqanlar soat sayin doirasi kengayib borayotgan axborot urushi davrida ma’naviy barkamollik bilangina omon qolish mumkinligiga urg‘u berishdi. Bu darajaga yetishish vositasi esa kitobdir.

Ammo asosiy maqsad kitob o‘qibgina qolmay u orqali tafakkurni kengaytirishga erisha olishdir. Tadbirda «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi yetakchisi Alisher Qodirov ham so‘zga chiqib, kitobxonlik hamisha partiyaning diqqat-e’tiboridagi masala bo‘lib kelganini alohida ta’kidladi.

Ma’lumki, «Milliy tiklanish»ning bosh g‘oyasi inson o‘zgarishi bilan bog‘liq. Ya’ni, inson o‘zgarsa, jamiyat o‘zgaradi, davlat taraqqiy etadi, farovonlik bo‘ladi. Inson o‘zgarishini esa tafakkur o‘zgarishlarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Shu ma’noda, partiya uchun kitobxonlik doimo ustuvor masala bo‘lib kelgan. Afsuski, bugungi illatlarimizdan biri kutubxonalarni bozor, to‘y-tomoshalar bilan solishtirganda ko‘rinadi. Bozor, to‘ylarga borsangiz odam gavjum, lekin kutubxonalarda barmoq bilan sanoqli odamlar, xolos.

Darhaqiqat, bugun Alisher Navoiy nomidagi milliy kutubxona yoki Bolalar kutubxonasini hisobga olmaganda hududlardagi kutubxonalarga juda kam odam boryapti. Bunga sabab qilib aksariyat hollarda kerakli adabiyotlar kamligi, ko‘pincha, yoshlarning til o‘rganishdan ortmayotgani, sport to‘garaklari yoki repetitorlik mashg‘ulotlaridan vaqt orttirolmayotgani aytiladi.

Mutaxassislarning qayd etishlaricha, aslida mutolaa uchun bir kunda yarim soat vaqt ajratilsa ham kifoya. Aksariyat manbalarda kitob o‘qishni kundalik rejaga kiritgan kishining miyasi sekin qarishi, u aslo xotira va nutq buzilishi bilan bog‘liq muammolarga duch kelmasligi yozilgan.

Yana bir manbada qadimda kitob juda qimmat bo‘lgani bois XVIII asrgacha aksariyat kutubxonalarda kitoblar o‘g‘irlanmasligi uchun zanjirga bog‘lab qo‘yilgani qayd etilgan. Shukurki, bugun o‘qiyman desangiz kitob do‘konlaridan istalgan mavzu va tildagi kitobni topasiz. Ammo bu borada hamon jamoatchilik orasidagi bahs davom etib kelayotir. Kimdir kitobxonlar kamligidan, kitob sotuvchisidan ko‘ra, ko‘kat sotuvchi yaxshiroq daromad topayotganidan nolisa, boshqa birov o‘qishga arzigulik kitob rastada chang bosib yotmasligini aytib, mazmunli asarlar yozish kerakligini tanqid qiladi.

Afsuski, bugun mutola borasida kattalar ham yoshlarga ibrat ko‘rsatolmayaptilar.

Yashirmaymiz, kitob sanoatida muammolar juda ko‘p. Eng katta muammo bu-o‘zbek kitob bazasining qashshoqligi. Tarixan olib qaraganda, kitob boyligimiz yetarli. Faqat o‘sha bazadan foydalanamiz, xolos. Yangi baza esa to‘la shakllantirilgani yo‘q. Davlatimiz rahbari nutqlarida ham bir necha bor kitob tafakkur ozuqasi ekani ta’kidlab, kitob o‘qigan, o‘zining ustida ishlagan odamga qanot bo‘ladi. U befarq bo‘lmaydi. Uning kuchi bilimida bo‘ladi. Shuning uchun hech kimni pisand qilmaydi. «Kattalar»ga xushomad qilmaydi. Uning bilimi bor, ilmi bor. Mana nima uchun kitob o‘qinglar deymiz. Kitob o‘qisangiz, savol berishni bilasiz, degan edilar.

Darvoqe, aytish kerakki, haftalik doirasida respublika bo‘yicha 1000 dan ortiq ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar, Toshkent shahridagi «Dream park» bog‘ida, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar markazlaridagi madaniyat va istirohat bog‘larida, shuningdek, tuman (shahar) axborot- kutubxona markazlarida «Noshirdan kitobxonga» tamoyili asosida kitob savdo- yarmarkalari o‘tkazilishi rejalashtirilgan.

Bugun nima uchun bolalarimiz qo‘liga kitob olsa, uyqusiray boshlaydi. Nima uchun bugungi avlod faqatgina o‘sha to‘qlik va tinchlik haqida o‘ylab qoldi. Biz bunday ajdodlarning avlodlari emas edik-ku.

Insoniyatga butun taraqqiyot yo‘llarini ko‘rsata olgan bir millatning vakili sifatida biz qanday qilib qo‘limizga kitob ushlaganda uyqusi keladigan yoshlarga ega bo‘lib qoldik, nega bolalarning qo‘liga kitob berish orqali ko‘nikma paydo qila olmayapmiz?

Taraqqiyot davrida esa tafakkur qiladigan, ma’naviy va ma’rifiy qudratga ega bo‘lgan yoshlarga ehtiyoj bor. Bu ehtiyoj, albatta kitobxonlikni keng targ‘ib etish orqali amalga oshadi. Mana shunday buyuk maqsadlar yo‘lida birlasha olsakkina xalqimiz xohlayotgan farovon va rivojlanayotgan O‘zbekistonga ega bo‘lamiz, - deydi Alisher Qodirov.

Darhaqiqat, kitobxonlik kecha yoki bugun paydo bo‘lgani yo‘q. Xususan, Mahmud Qoshg‘ariyning «Devonu lug‘atit turk», Xorazmiyning «Mafatix al-ulum», Yusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilig», Nosiruddin Burhonuddin Rabg‘uziyning «Qisasi Rabg‘uziy», Xondamirning «Makorim ul-axloq» va Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Boburlarning qator asarlarida kitobxonlikka oid qimmatli fikrlar bayon qilingan.

«Men bolalik chog‘imdanoq, - deb yozgandi Beruniy, - o‘z yoshim va sharoitimga qarab, imkoni boricha ko‘proq bilim olishga intildim. Biz yashaydigan qishloqqa bir yunon ko‘chib kelgan edi. Men har xil donlar, urug‘lar, mevalar va hokazolarni olib borib, unga ko‘rsatardim, bu narsalar uning tilida qanday atalishini so‘rab, nomini yozib qo'yar edim...». Anglashiladiki, o‘qish uchun targ‘ibot tadbirlarining o‘zi yetarli emas, insonning o‘zida ham ishtiyoq va intilish bo‘lishi kerak.

Shu o‘rinda yana bir gap. Bilasizmi, noshirlikda Tojikistondan bir qadam oldindamiz. Ular kitoblarni Turkiyada nashr qilib, olib kelishadi, Qirg‘izistonda esa hamma nashriyotlar bankrot holatida, chunki mamlakatga Xitoy yurtidan arzon kitoblar kirib kelmoqda. Ruslar esa juda katta kitob bazasiga ega. Bu ma’lumot «Ginnesning rekordlari» kitobida qayd etilgan. Lekin soha 2016-yildan boshlab Rossiyada uch marta qisqargan. Bunga sabab soliqlar, kitob sanoatiga bo‘lgan imtiyozlarning yo‘q qilinishi va yuqoridagi «kontrafaktchi»lar...

Bizda ham keyingi yillarda noshirlik faoliyati isloh qilingan bo‘lishiga qaramay, aksariyat noshirlar hamon yaxshi kitoblarni katta tirajlarda nashr qilishdan cho‘chishadi. Sifatsiz chiqishidan emas, sota olishmasligidan qo‘rqishadi.

Xulosa o‘rnida shuni aytish joiz: kitobxonlikdek ezgu fazilat faqat oilada shakllanadi va qanot yoyadi. Har qanday yangilik, shov-shuvli xabar yoki noyob voqealar ham kun kelib eskiradi. Biroq insoniyatning ming yillar davomida qo‘lga kiritgan aqliy hamda fikriy durdonalarini o‘zida jamlagan kitoblar aslo eskirmaydi.

Mahbuba KARIMOVA,
”Milliy tiklanish” muxbiri
“Milliy tiklanish” gazetasining 2025-yil 23-aprel sonidan olindi