Odam savdosi – asr muammosi

AQSH Davlat departamenti Odam savdosi to‘g‘risidagi 2021-yilgi hisobotida O‘zbekistonni ikkinchi toifaga (Tier 2) kiritgan edi. Statistikada O‘zbekiston hukumati odam savdosini bartaraf etish bo‘yicha minimal standartlarni to‘liq ado etmayotgani ko‘rsatilgan bo‘lsa-da, so‘nggi yillarda hukumatimiz tomonidan bu borada jiddiy chora-tadbirlar amalga oshirildi.

Yaʼni, mamlakatimiz COVID-19 pandemiyasining odam savdosiga qarshi kurashish bo‘yicha imkoniyatlariga taʼsirini hisobga olgan holda, o‘tgan hisobot davriga nisbatan saʼy-harakatlarning umumiy o‘sishini namoyon etdi. Va, ayni ana shu saʼy-harakat uchun ham O‘zbekiston ikkinchi toifaga kiritilgani AQSH hukumati hisobotida qayd etilgan.

Unga ko‘ra, 2020-yilda O‘zbekistonda odam savdosi bilan bog‘liq 93 ta ish bo‘yicha 566 ta tergov olib borilib, jinsiy ekspluatatsiya bo‘yicha 51 ta, bolalar ekspluatatsiyasi bo‘yicha 39 ta va majburiy mehnat bo‘yicha 3 ta jinoiy ish qo‘zg‘atilgan. Ushbu ishlarda 129 kishi gumonlanuvchiga aylangan, 93 ta qo‘zg‘atilgan ishning 23 tasi chet elda sodir etilgan jinoyatlar bilan bog‘liqdir.

2021-yilda esa odam savdosi aybi bilan 100 kishi jinoiy javobgarlikka tortilgan, ulardan 50 nafari jinsiy ekspluatatsiya, 6 nafari majburiy mehnat va 44 nafari «voyaga yetmaganlarni sotish» bilan ayblangan. Sud tomonidan odam savdosi bilan shug‘ullangan 100 nafar shaxsning 33 nafari ozodlikdan mahrum qilish, 35 nafari uy qamog‘i, 1 nafari axloq tuzatish ishlari va 20 nafari shartli qamoq jazosiga hukm qilingan, 7 nafari amnistiya asosida chiqarilgan.

Dunyo tahlilchilari ham so‘nggi yillarda odamfurushlar o‘zbekistonlik jabrdiydalarni mamlakatda ham, chet ellarda ham ekspluatatsiya qilgani, ayrim xorijlik fuqarolar odam savdosidan O‘zbekiston ham zarar ko‘rishi mumkinligini qayd etishgan. Darhaqiqat, ayni kunda ushbu jinoyat bilan bog‘liq bo‘lgan jinoyatlar butun dunyoni jiddiy tashvishga solmoqda. Achinarlisi shundaki, ushbu jinoyatga qo‘l urganlarning ham, jabrlanuvchilarning ham maqsad va muddaolari mushtarak. Demoqchimizki, har ikki tomonda ham yengil-yelpi yo‘llar bilan oson pul topish ilinji kuchliligi bu jinoyatning sodir etilishiga turtki bo‘lmoqda. Darvoqe, odam savdosi insoniyatga qanchalik katta xavf tug‘dirayotgan bo‘lsa, dunyo mamlakatlari ham bu jinoyatga qarshi kurashishga qaratilgan chora-tadbirlar ko‘lamini yana-da kengaytirmoqda.

Mamlakatimizda ham mustaqillik yillarida bu borada qator ishlar amalga oshirildi. Xususan, 1994-yil 22 sentyabrda qabul qilingan Jinoyat kodeksida odam savdosi bilan shug‘ullanganlarga jinoiy javobgarlik belgilandi. Shu bilan birga bunday ko‘ngilsiz holatlarning oldini olish uchun xalqaro tashkilotlar bilan yaqindan hamkorlik yo‘lga qo‘yildi. Negaki, odam savdosi hudud va chegara bilmaydigan jinoyatdir.

Davlatimiz 2003-yil 12-dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 1950-yilda qabul qilingan «Odam savdosi va fohishalikning uchinchi shaxsi tomonidan ishlatilishiga qarshi kurashish to‘g‘risida»gi Konvensiyaga qo‘shildi. Bundan tashqari, Parlamentimiz tomonidan BMT Bosh Assambleyasining rezolyutsiyasi bilan 2000-yil 15-noyabrda qabul qilingan «Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash to‘g‘risida»gi Konvensiya hamda odam savdosi, ayollar va bolalarni sotishning oldini olish, unga chek qo‘yish va buning uchun jazolash protokollari ham ratifikatsiya qilindi.

Shuningdek, 2008-yilning 17-aprelida «Odam savdosiga qarshi kurashish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilinib, bundan aziyat chekkanlarni himoyalashning huquqiy asoslari yaratildi. Davlatimiz rahbarining 2008 yilning 8 iyulida qabul qilingan «Odam savdosiga qarshi kurashish samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Qarori qabul qilinganligi esa bu borada amalga oshirilayotgan ishlarni sifat bosqichiga ko‘tardi. Yuqorida sanab o‘tilgan barcha qonun normalari amalga tatbiq etildi. Respublika Idoralararo komissiyasi tuzildi. Mazkur komissiyaning tadbirlar rejasi asosida joylarda muntazam uchrashuv va tadbirlar o‘tkazib kelinmoqda.

Yillar davomida butun dunyo mamlakatlarini xavotirga solib kelayotgan odam savdosiga qarshi kurashish targ‘ibot-tashviqot ishlari doirasida «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi Toshkent shahar Kengashi tomonidan qator tadbir va tashabbuslar amalga oshirildi. Xususan, kuni kecha Yashnobod tumani “Jarqo‘rg‘on” mahallasida mazkur jinoyat sodir etilishining oldini olishga bag‘ishlangan seminar bo‘lib o‘tdi.

Unda insonga faqatgina yomonlik keltiruvchi bu jinoyat sodir etilishi oqibatida jabr va sitam ko‘rganlar qismati jonli tarzda ifodalab berildi. Savol-javob, bahs-munozaraga boy bo‘lgan tadbirda so‘zga chiqqanlar odam savdosi avj olishiga asosan o‘z haq-huquqlarini bilmaydigan fuqarolarning o‘zlari sababchi bo‘layotgani, o‘z yurtdoshlarini sotayotgan odamfurushlarga jazo muqarrarligini taʼkidlashdi.

Albatta, bu kabi tadbirlarni muntazam tashkil etib, xalqimizning, ayniqsa, yoshlarimizning huquqiy savodxonligini oshirish, ularning bunday jinoyatchilar tuzog‘iga tushib qolishining oldini olishga xizmat qiladi.

Zulayho KAMOLXO‘JAYEVA,

partiyaning Toshkent shahar Kengashi raisi o‘rinbosari