Inson tafakkuri va maʼnaviyatini yuksaltirish, jamiyatni maʼrifat asosida rivojlantirish har qanday davlatning strategik maqsadlaridan biri sanaladi. Bu borada axborot-kutubxona faoliyatini kengaytirish muhim ahamiyatga ega. Zero, ilmning ibtidosi ham, ijtimoiy tafakkurning yuksak pog‘onasi ham kitobdan boshlanadi.

Kutubxona – bu shunchaki kitoblar joylashtirilgan jimjit maskan emas, balki inson qalbi va tafakkurini maʼrifat nuri bilan yorituvchi maʼnaviyat manbai, jamiyatning intellektual qudratini ifoda etuvchi markazdir. Unda faqatgina bilim emas, balki xalqning tarixi, madaniyati, urf-odatlari, avlodlar tafakkuri va milliy merosi jamlangan.

Taʼkidlash jozim, 2019-yilda qabul qilingan “2019-2024-yillarda O‘zbekiston Respublikasida axborot-kutubxona sohasini rivojlantirish Konsepsiyasi” aynan ana shu ilmiy-maʼrifiy asoslarni amaliy yo‘nalishda ro‘yobga chiqarishga xizmat qilmoqda. Konsepsiyaning asosiy maqsadi kutubxonalarni zamonaviy bilim markazlariga aylantirish, ularning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, raqamlashtirish va keng ommaviy foydalanish uchun qulay imkoniyatlar yaratishdir. Mazkur konsepsiya ijrosini o‘rganish jarayonida qator tahliliy maʼlumotlar va aniqlangan muammolar sohadagi tub islohotlarga bo‘lgan ehtiyojni yanada kuchaytirdi.

Jumladan, “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi tashabbusi bilan konsepsiya ijrosi doirasida Samarqand, Jizzax va tanlov asosida Buxoro, Namangan, Sirdaryo, Surxondaryo va Xorazm viloyatlari hamda Toshkent shahrida nazorat-tahlil tartibida o‘rganishlar olib borildi. Bunda jami 87 ta axborot-kutubxona markazlari, 159 ta umumtaʼlim maktablari kutubxonalari hamda 36 ta ko‘zi ojizlar uchun mo‘ljallangan kutubxonalar qamrab olindi.

Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, respublikadagi 117 ta axborot-kutubxona markazidan 62,9 foizi o‘zining alohida binosiga ega emas. 3 mingdan yoki 28 foizdan ortiq maktab kutubxonalari belgilangan talablarga javob bermaydi. O‘rganilgan 87 ta axborot-kutubxona markazidan 59 tasi yoki 67,8 foizi boshqa tashkilot balansidagi binoda faoliyat olib bormoqda. 163 ta maktabning 15 tasida yoki 9,2 foizida kutubxonalar mavjud emas.

Ko‘zi ojizlar uchun mo‘ljallangan maxsus kutubxonalarning moddiy-texnik taʼminoti qoniqarsiz holatda. Maktab kutubxonalari joylashgan binolarning aksari taʼmirtalab. Zamonaviy texnika vositalari bilan to‘la taʼminlanmagan. O‘rganishlar davomida respublikadagi 14 ta umumtaʼlim maktab kutubxonalarida “Yosh kitobxon” tanlovi doirasida o‘quvchilarga tavsiya etilgan adabiyotlar bilan taʼminlanganlik holati tahlil qilinganda 10-14 hamda 15-19 yosh toifalari uchun mo‘ljallangan kitoblarning 40 foizi mavjud emasligi aniqlandi. Jumladan, bu boradagi ko‘rsatkichlar Farg‘onada 33,3 foiz, Toshkent va Xorazm viloyatlari 38,3 foiz, Samarqand viloyatida esa 47,5 foizni tashkil qiladi.

Xavotirli tomoni shundaki, maktab kutubxonalarida bolalar va o‘smirlar uchun mo‘ljallangan davriy nashrlar – “G‘uncha”, “Gulxan”, “Tong yulduzi” kabi maʼrifiy ommaviy axborot vositalariga obuna yil sayin pasayib bormoqda.

Har qanday islohotning markazida inson turadi. Axborot-kutubxona sohasi mutaxassislari esa ushbu jarayonning yetakchi yuzlaridir. Tahlillarga ko‘ra, bugungi kunda soha xodimlarining katta qismi sohaviy maʼlumotga ega emas, oylik maoshi nisbatan past va ular uchun doimiy malaka oshirish imkoniyatlari ham cheklangan. Bunday holatlarni bartaraf etish uchun oliy taʼlim muassasalarida kutubxona va axborotshunoslik bo‘yicha mutaxassislar tayyorlash tizimini takomillashtirish, malaka oshirish markazlarini tashkil etish, soha xodimlariga ijtimoiy kafolatlar berish talab etiladi.

Axborot-kutubxona faoliyatini rivojlantirish – bu shunchaki kutubxonalarni taʼmirlash yoki kitob xarid qilish emas, balki maʼnaviyatni tiklash, ilmni qo‘llab-quvvatlash, tafakkurni yuksaltirish, milliy o‘zlikni anglash kabi keng qamrovli maqsadlar ro‘yobiga qaratilgan saʼy-harakatdir.

Sohada amalga oshirilayotgan davlat siyosati, qabul qilingan konsepsiyalar va joriy tahlillar shundan dalolat beradiki, O‘zbekistonda axborot-kutubxona tizimi jadal rivojlanish bosqichiga kirmoqda. Endigi vazifa – bu islohotlarni manzilli, tizimli va barqaror amalga oshirish, fuqarolar, ayniqsa, yosh avlod uchun axborot va maʼrifatga yetarlicha sharoit yaratishdan iboratdir.

Ahliddin JUMAYEV,
partiya Markaziy kengashi mutaxassisi