“Inson qadri uchun” g‘oyasining yana bir amaliy ifodasi

Yangi tahrirdagi Mehnat kodeksida mehnat huquqlarining tengligi, mehnat sohasida kamsitish va majburiy mehnatni taqiqlash, xodimning huquqiy holati yomonlashishiga yo‘l qo‘yilmaslik kabilar asosiy prinsip sifatida belgilandi.

Kodeks bilan xodimlar, ish beruvchilar, davlat organlari o‘rtasidagi mehnat munosabatlari hamda ular bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy munosabatlar tartibga solindi. Shuningdek, ommaviy ravishda ishdan bo‘shatish mezonlari belgilandi. Unga ko‘ra, ommaviy ravishda ishdan bo‘shatish to‘g‘risidagi qarorlarni ish beruvchi qisman yoki to‘liq kompensatsiya qilish orqali olti oy muddatgacha to‘xtatib turishi mumkin.

Kodeksda mehnat jarayonini raqamlashtirish uchun elektron mehnat daftarchasini yuritish, yagona axborot bazasida mehnat shartnomasini tuzish va ro‘yxatdan o‘tkazishga oid zamonaviy mehnat bozorida uchrayotgan muammolar o‘z yechimi topdi.

Shu bilan birga, mehnat nizolarini muqobil hal qilishning imkoniyatlari kengaytirildi. Bunda jamoatchilik nazorati mexanizmlari aks ettirildi, yakka mehnat nizolari komissiyalarda va sudda hal etilishi holatlari ko‘rsatildi, yakka mehnat nizosi mediatorga yuborilishi joriy etildi va mehnat arbitraji tizimi yo‘lga qo‘yildi.

Bundan tashqari ishga qabul qilish bosqichlari, ishga kirish va xodimni lavozimidan ozod etish tartiblari belgilandi. Masalan, doim ko‘plab noroziliklarga sabab bo‘lgan “Xodimning pensiya yoshiga yetganligi munosabati bilan ish beruvchining tashabbusi bilan mehnat shartnomasini bekor qilish” qoidasi bekor qilindi.

Vazifasidan bo‘shatilgan xodimlarga ishdan bo‘shatish nafaqasini ish beruvchida ishlagan ish stajiga qarab differensiatsiyalashgan miqdori to‘lanishi belgilandi. Muayyan xodimlar uchun ish kunining boshlanish va tugash muddati xodimning o‘zi tartibga solishiga imkon yaratuvchi moslashuvchan ish vaqti rejimi joriy etildi.

Dam olish kuni ishlanmaydigan bayram kuniga to‘g‘ri kelgan taqdirda, uni keyingi ish kuniga ko‘chirish va mehnat taʼtilining minimal davomiyligi 21 kalendar kun etib belgilandi.

Umuman aytganda, Kodeks ijrosini samarali tashkil qilish uchun ushbu yangiliklarni har bir fuqaroga, mehnat jamoalariga, mutasaddilarga yetkazish, ularning ahamiyatini tushuntirish muhim ahamiyat kasb etadi.

Farhod ZAYNIYEV,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati