Muammolar o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi

Mamlakatimizda so‘nggi yillarda qayta tiklanuvchi energiya ishlab chiqarishga davlat siyosati darajasida eʼtibor qaratilayotgani bejiz emas. Chunki elektr energiyasining qariyb 85–90 foizi tabiiy boyliklarimiz – ko‘mir, gaz va neft mahsulotlarini yoqish evaziga ishlab chiqariladi. “Yashil energiya” salmog‘i esa hozirda atigi 10–14 foizni tashkil etmoqda, xolos. O‘zbekistonda bir yilda o‘rtacha 320 quyoshli kun kuzatilishini eʼtiborga olsak, mamlakatimizda bu borada katta imkoniyat bor. Shu bois, bu sohani tubdan isloh qilishga, 2026-yilga qadar qayta tiklanuvchi energiya manbalari ulushini 25 foizga yetkazish rejalashtirilgan.

Prezidentimizning vodiy viloyatlari – Andijon, Farg‘ona va Namanganga qilgan tashrifida ham elektr energiya bilan bog‘liq masalalarga alohida eʼtibor qaratildi. Maʼlumki, xalqimiz yaqinda elektr energiya, issiqlik taʼminoti bilan bog‘liq muammolardan qanchalik qiynalganini barchamiz ko‘rdik, his qildik.

Albatta, bu muammolar o‘z-o‘zidan paydo bo‘lgani yo‘q. Mamlakatimizda aholi sonining oshishi, yangi sanoat korxonalari, ijtimoiy obyektlarning bunyod etilishi natijasida elektr isteʼmoliga bo‘lgan talab keskin oshdi. So‘nggi besh yilda yurtimizda xonadonlar soni 1 mln 200 mingtaga ko‘paygan. Korxonalar soni esa 260 mingtaga yetgan. Bu elektr energiyaga bo‘lgan talabni 35 foizga oshirdi. Birgina Andijon, Farg‘ona va Namangan viloyatlarida elektr energiyasiga talab 40 foizga ko‘paygan.

“Bunday sharoitda eng to‘g‘ri yechim qayta tiklanuvchi energiya manbalarini ko‘paytirish”, – dedi davlatimiz rahbari viloyatlar faollari bilan bo‘lgan uchrashuvda. Shundan kelib chiqib, joriy yilda Pop va Farg‘ona tumanlarida 600 Megavattli 2 ta quyosh stansiyasi qurilishi rejalashtirilgan. Andijonda 41 ta, Namanganda 32 ta va Farg‘onada 27 ta mikro gidroelektr stansiya qurish imkoniyati bor.

Prezidentimiz yirik korxonalar ham qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishga o‘tishi lozimligini taʼkidladi. Ijtimoiy obyektlarda quyosh energiyasidan foydalanish uchun esa alohida kompaniya tashkil etiladigan bo‘ldi. Buning uchun 200 mln dollar mablag‘ ajratiladi. Kompaniya quyosh panellari va suv isitish qurilmalarini o‘zi o‘rnatadi hamda budjet korxonalariga “yashil energiya” sotadi. Shuningdek, energiya resurslarini iqtisod qilish choralari ko‘rsatib o‘tildi. Aholining quyosh energiyasidan foydalanishi uchun jozibador tizim yaratish vazifasi qo‘yildi.

Taʼkidlash lozim, dunyoda ham “yashil energetika”ga bo‘lgan talab, eʼtibor kundan kunga kuchaymoqda. Chunki elektr energiya ishlab chiqarishning asosiy manbai hisoblangan tabiiy boyliklar zaxirasi keskin kamaymoqda. Bundan tabiatga keltirilayotgan zararning esa chek-chegarasi yo‘q. Birgina 500 MVt quvvatga ega bo‘lgan shamol elektr stansiyasining o‘zi havoga karbonat angidrid chiqindilarini yiliga 1,1 million tonnaga kamaytirish imkonini beradi. Atom elektr stansiyalari xavfsizligi ham kafolatli emas. Shu bois, so‘nggi yillarda barcha davlatlarda muqobil va qayta tiklanuvchi quvvatlarni rivojlantirish eng ustuvor vazifaga aylandi.

Ayniqsa, Yevropa bu borada yetakchi. Hozir qitʼada ishlab chiqarilgan umumiy elektr energiyaning qariyb uchdan ikki qismi muqobil quvvatlar hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Jumladan, Daniyada “yashil energiya”dan foydalanish 61, Irlandiyada 35, Germaniyada 33, Ispaniya esa 29 foizdan oshgan. Xitoy dunyoda “yashil” energetikaning o‘sishi bo‘yicha peshqadamlik qilmoqda. Mamlakatda o‘tgan yili ekologik toza quvvat olish stansiyalari soni ikki barobarga ko‘paygan.

Bunda har bir davlat o‘z tabiiy shart-sharoitidan kelib chiqib, rivojlanish yo‘lini tanlamoqda. Masalan, muqobil energiya ishlab chiqarishda Italiya, Ispaniya, Turkiyada quyosh energiyasiga ustuvorlik berilgan bo‘lsa, Niderlandiya va Germaniyada shamol energiyasiga, AQSH, Xitoy, Yaponiya, Hindistonda esa quyosh, shamol va suv energetikasi strategik yo‘nalish sifatida belgilagan. Umuman olganda, bugun dunyoda energiya isteʼmolining qariyb 40 foizdan ortig‘i qayta tiklanuvchi energiyadan qoplanyapti. Hatto “yashil elektrostansiya”lar elektr energiya ishlab chiqarishda atom elektrostansiyalarini ham ortda qoldirdi. Ahamiyatli tomoni, qayta tiklanuvchi energetika yirik ish beruvchiga ham aylandi. Bugun sohada 10 mln dan ortiq ishchilar bandligi taʼminlangan.

Ahmadjon G‘aniyev,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati,

“Milliy tiklanish” fraksiyasi aʼzosi