Farzandingizni virtual olamdan real olamga qaytaring!

Ayrim kasalliklarni vaqtida davolamasa tuzatib bo‘lmas asoratlarga olib kelganidek, farzand tarbiyasida ham kechikishga aslo haqli emasmiz. Ayniqsa, o‘g‘il bola tarbiyasida sustkashlikka yo‘l qo‘yib bo‘lmasligini hayotning o‘zi ko‘p bor isbotlagan. Oddiygina bir misol, bugun farzandlarimiz tug‘ilib, emaklay boshlashi bilan qo‘llariga o‘yinchoq o‘rnida smartfonlar beryapmiz. Shu o‘rinda tabiiy savol tug‘iladi: nega telefon degan matoh bolalarni ohangrabodek o‘ziga tortyapti? Bugun ota-onalarning hammasi ham bolasi qanday o‘yin o‘ynayotganiga qiziqib ko‘ryaptimi? Aksariyat bolalar hozirgi kunda «Pabji» changaliga tushib, o‘yinning quliga aylanib qolayotganini tushunishyaptimi?

Bu noming o‘chgur o‘yin bolalarning hatto maktabdagi ta’lim- tarbiyasiga ham halal berayapti. Eng yomoni, bunday o‘yinlar bugun sinfdoshlar orasida pullanayotgani, o‘quvchilar bir-biridan katta miqdorda qarz bo‘lib qolayotgani, buning ortidan hatto aytishga qo‘rqadigan voqealar yuz berayotgani ham haqiqat. Biz, odatda, o‘qituvchi bolamizni ursa yoki unga qattiqroq gapirsa, “oyog‘imizni qo‘lga olib” maktabga chopamiz, ustozni obro‘sizlantirish, kerak bo‘lsa, uni ishdan haydatishga boramiz ham. Ammo ana shunday vaqtlarda farzandimiz ham xuddi biz kabi ustozini behurmat qilishi, hech kimdan hadiksiramay, menga hamma narsa mumkin qabilida nomaqbul yo‘llarga kirib qolishini xayolga ham ketirmaymiz.

Endi o‘zingiz o‘ylab ko‘ring, ota-onaning o‘zi loqayd bo‘lsa, maktabdagi o‘qituvchi qanday qilib bolani to‘g‘ri yo‘lga boshlay oladi? Vaholanki, bunday vaziyatda ota-ona va o‘qituvchi hamkorligi juda muhim. Imkoni bo‘lsa, ta’lim jarayonida sustkashlikka yo‘l qo‘yayotgan, darslariga o‘z vaqtida ulgurmayotgan, kech qolayotgan, o‘yinqaroq bolalar ro‘yxatini shakllantirilib, ular ustidan nazoratni kuchaytirish zarur. Bu muammo o‘zimga ham tanish… Ya’ni, farzandim ham shu o‘yinga qiziqadi, har kuni tunda uxlab qolishimni kutadi, sal hushyor bo‘lmasam, telefonimni olib, albatta, «Pabji»ga yopiriladi.

Kuni kecha o‘g‘lim o‘zi tilidan tutildi: «Oyi, Abdulloh degan sinfdoshim «Pabji»ga pul tikib, yutqazib qo‘yibdi, mendan qarz so‘radi, men esa o‘z muammongni o‘zing hal qil deb pul bermadim», dedi. Shundan ham tushundim-ki, balog‘at ostonasida turgan farzandlarimiz, asosan o‘g‘il bolalar «Pabji»lar tufayli qimorbozlardek qarzga botishyapti. Maktab davridanoq, bu taxlit noto‘g‘ri yo‘lga kirib qolgan boladan qanday qilib buyuk kelajakni kutish mumkin?..

Bir tasavvur qilib ko‘ring-a, bola do‘stlaridan olgan qarzini qanday qilib uzadi? Buning ortidan mayda o‘g‘irlik, bezorilik va boshqa jinoyatlar kelib chiqmasligiga kim kafolat beradi?

Shu o‘rinda mazkur onlayn o‘yinning kelib chiqishi, mazmun-mohiyati va qoidalariga to‘xtalib o‘tsak. “Pabji” o‘yiniga Internetdagi Vikipediyada quyidagicha ta’rif berilgan: “Bluehole” Koreya kompaniyasining “PUBG Corporation” studiyasi tomonidan ishlab chiqilgan. Pabji o‘yinining o‘zagi qirollik janggi, ya’ni, unda 100 tagacha ishtirokchidan o‘ziga qurol-aslaha tanlash va birbirini o‘ldirish talab qilinadi. Shuningdek, “jangchilar” uchun ajratilgan xavfsiz hudud borgan sari qisqarib, o‘z-o‘zidan yutish imkoniyati kamayib boraveradi”.  

Biz bu masala yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi a’lochisi ko‘krak nishoni sohibi, jurnalist Muborak Oxunovaning fikrlari bilan qiziqdik:

̶ “Pabji” kabi qon to‘kish va urushni targ‘ib qiluvchi o‘yinlar ta’sirida ulg‘aygan avloddan nima kutish mumkin? Birbiriga achinish, hamdardlik, mehr-shafqat, marhamat, o‘zaro do‘stlik fazilatlari uning fe’latvorida shakllanarmikin? Afsuski, shaxsan mening bunga shubham bor! Yana bir masala: nega ota-onalar o‘z farzandlarining qo‘liga qimmatbaho smartfonlarni olib berishyapti? To‘g‘ri, telefon bola bilan doimiy aloqada bo‘lib turish, uning manzilini bilish uchun qulay vosita.

Lekin bu vazifalarni murakkab funksiyalarga ega bo‘lmagan oddiy qo‘l telefonlari ham bajara oladi-ku! Menimcha, bolalarimizni virtual olamga emas, real hayotga, ilm-u hunarga, kitob, gazeta, jurnallarga oshno qilsak, ko‘proq yutamiz.

Mazkur o‘yinning bolalar ongiga salbiy ta’siri hisobga olinib, Hindiston, Pokiston, Afg‘oniston hamda Nepal mamlakatlari hududida taqiqlandi. Bu esa ushbu masalaning naqadar jiddiy ekanidan dalolatdir.

Nafisa RUSTAMOVA, muxbir

"Milliy tiklanish" gazetasining 2023-yil 8-mart sonidan olindi